Page 55 - STAV broj 415

OD STAROGA VAKTA I ZEMANA

Poznate su lekseme vakat i zeman, koje se u jeziku izvorniku. Upravo tu i treba tražiti vakat, prema podacima koje daje Škaljić,
u bosanskom leksičkom sistemu ponašaju razlog zašto se ova leksema sve više gubi znači dob i vrijeme, i obično ima suženi-
kao sinonimi čija je zajednička semantička iz jezika, ostavljajući staroj bosanskoj lek- je vremensko značenje od izraza vrijeme,
komponenta vezana za značenje vreme- semi vrijeme prostor, iako sama ova riječ tako da može značiti npr. dokle se stiglo
na, iako je jasno da svaka od navedenih ima semantičku poveznicu s glagolom vra- u nekom poslu, aktivnosti: U koji si vakat?,
leksema, uključujući i vrijeme, ima svoje titi se, odnosno vrtjeti, odakle je nastao i ili može značiti tačno vrijeme: Koji je sad
mjesto u leksičkom sistemu. Na prvi po- vrat, a što upravo označava kruženje, zao- vakat?, a može značiti tačno određeno
gled, moglo bi se reći kako su neke riječi kruženost ciklusa dana, mjeseca, godine, vrijeme za obavljanje namaza: Žurim na
„možda i viška“ jer nas opterećuju svo- stoljeća itd., jer se vrijeme vrti i vraća, baš vakat, proći će mi namaz, a ima i znače-
jim gotovo istim značenjima u odnosu na kao što vrat okreće glavu i vraća je u pr- nje namaskog vremena: Koliko vaktova
lekseme koje već u sistemu postoje. No, vobitni položaj. Doduše, imenica vrijeme treba klanjati tokom dana? Leksema va-
pošto je jezik „pametniji“ od svakog poje- ima jednu posebnu semantičku kompo- kat toliko se uklopila u morfološki sistem
dinačnog njegova govornika, jasno je da nentnu, a odnosi se na vrijeme kao me- bosanskog jezika da se ponaša kao stara
svaka od navedenih leksema ima svoje teorološku pojavu. A leksema zeman, ona riječ u kojoj je formirano analoško nepo-
mjesto. Istina, leksema zeman poprilično je danas uglavnom očuvana u književno- stojano a, jer se u kosim padežima gubi:
se povlači pred vremenom i vaktom, te je jezičkom izrazu ili u jeziku starijih osoba, N. vakat, G. vakta, D. vaktu, I. vaktom i
pitanje je li ova riječ ušla već u sferu ar- odakle dolazi kolokacija vakat i zeman, iako sl. Dakle, iako i vrijeme, i vakat, i zeman
haizama. Ona vodi porijeklo iz arapskog je dosta raširena frazema: „Čemu vakat, imaju istu semantičku poveznicu, svaka
jezika, iako je u bosanski došla preko jezika tome i vrijeme“, što znači da je neminovno od njih ima svoju specifičnu sferu upo-
posrednika – turskog, odnosno osman- dešavanja onoga što nastaje usljed odre- trebe još – „od staroga vakta i zemana /
skoturskog jezika, značeći upravo vrijeme đenog vremenskoga protoka. Inače, riječ nekad bilo, sad se spominjalo!“

KONTROVERZNA KONTROVERZ(IJ)A

Često se može čuti ili čak i pročitati da je
nešto *kontraverzno ili da je neko *kontra-
verzan. Međutim, norma nas uči da je taj
oblik nestandardan te da ispravan oblik
glasi kontroverzan, kontroverzno i dalje.
Pridjev kontroverzan ima veze s lat. ime-
nicom controversio, tj. bos. kontroverz(ij)
a, što znači pitanje ili diskusija o nečemu
što je sporno, što je suprotno, suprotstav-
ljeno, proturječno zbog osobina koje po-
kazuju različite vrijednosti koje su suprot-
stavljene, a kontroverzan je upravo onaj
u kojem su sadržane navedene osobine
spornosti, suprotstavljenosti. Otkuda nam
onda oblik kontraverzan? On je nastao inače u tom obliku „ponarodnjen“ i u skla- to prvenstveno zbog toga što u savreme-
analoški kao kombinacija primarno ime- du s imanentnim jezičkim zakonomjernos- nom jeziku postoji samostalan oblik riječi
nice kontra (Napravili smo im kontru!), ili tima. Da je ova riječ u bosanski ušla prije verzija a ne postoji *verza. Može se pret-
priloga kontra (On je vazda kontra!), od- standardizacije, bila bi „kontraverzna kon- postaviti da je oblik kontroverza nastala
nosno prijedloga kontra (Stalno kontra traverz(ij)a“, ali, primjenjujući savremena skraćivanjem, tj. oduzimanjem pridjevskog
svih!) i ostatka leksičkog elementa –ver- znanja o porijeklu i značenju riječi, stan- sufiksa -n, koji se doživljava kao dodatak
za-n, koji ne postoji samostalno. Tako je dardno je „kontroverzna kontroverz(ij)a“, na osnovu verza-n. Kontroverz(ij)e u nas
zapravo dobijen oblik kontraverzan, koji je iako nam rječnici sugeriraju kontroverziju i nikad ne manjka!

IZOPAČENA PERVERZIJA

Mnogi su ostali zaprepašteni francuskim stanovništvo navedene regije. Da je izo- iz glagola pervertirati, što znači voditi na
časopisom Charles Hebdo, s čijim je sa- pačeno – jeste; da je perverzno – jeste! krivi put; pokvariti; zloupotrijebiti; izopačiti,
držajima naša javnost uglavnom bila upo- Riječ izopačenost vodi porijeklo iz kori- a sama imenica perverzija najprije se od-
znata po izrazitom izlivu antiislamizma, jena -opak-, koji vodi porijeklo iz prasl. nosi na nastranu, neprirodnu i neprimje-
kada je 8. 2. 2023. objavljena karikatura *opakъ, s uporednicom u latinskom jezi- renu seksualnu aktivnost, a u prenesenom
na kojoj se aluzija na strašan zemljotres u ku, što znači naopak, suprotstavljen, a u smislu prvenstveno podrazumijeva svaku
Turskoj i Siriji komentira kvazihumoreskom savremenom značenju sadrži niz različi- vrstu etičke izopačenosti i nakaradnosti.
i pseudosatirom: „Čak nije potrebno sla- tih i bliskih značenja: koji je spreman na Upravo zato perverzija i izopačenost imaju
ti tenkove“. Može se sa sigurnošću kazati zlo; ostrašćen; zao; smrtonosan; „kontri- bliska značenja, a komentar u vezi s nave-
da je riječ o izopačenoj perverziji u kojoj raš“. Inače, riječ izopačenost izvedena je denom karikaturom može se upravo po-
se pod krinkom umjetničke slobode ismi- iz tvorbenih elemenata: iz-opak-en-ost-. debljati navedenom sintagmom: izopače-
java sva muka, belaj i bol koji je zatekao Leksema perverzija imenica je izvedena na perverznost ili perverzna izopačenost!

STAV 17/2/2023 55