Page 56 - STAV broj 248

POLITIKA

komitet četrnaest mjeseci ranije tvrdio da
će Sandžak “imati onakav položaj za ka-
kav se izjasne njegovi – slobodno izabrani
predstavnici”. Napušten je princip da će
Sandžak biti jedan od elemenata budu-
će Federacije i da će zauzeti “ravnoprav-
no mjesto među ostalim pokrajinama”,
da je formiranje ZAVNOS-a proizlazilo
iz “pravilnog stava rukovodstva narod-
nooslobodilačke borbe prema uređenju
nacionalnog pitanja u Jugoslaviji”, te da
će položaj Sandžaka biti istovjetan polo-
žaju Vojvodine. Prihvaćeno je mišljenje
da Sandžak treba žrtvovati zbog interesa
dvije susjedne federalne jedinice – Sr-
bije i Crne Gore – jer bi poseban status
Sandžaka značio “izlišno i neracionalno
drobljenje srpske nacionalne cjeline, kao
i Jugoslavije uopšte”. Osim toga, isticano
je da “Sandžak nema nacionalnu podlogu Vladimir Knežević Volođa (1915–1942),
za dobijanje takvog statusa”, iz čega pro- Rifat Burdžović Tršo (1913–1942) komandant Treće sandžačke proleterske brigade
izlazi da Bošnjaci nisu narod već vjerska
zajednica. Zaboravljeno je da se narod, Trše i formiranje Glavnog štaba NOP za dokumentu, određen je “status Sandžaka u
koji se na određenom prostoru formirao Sandžak, ravnopravnog ostalim glavnim federativnoj Jugoslaviji, na sljedeći način:
tokom 600 godina, ne može likvidirati ad- štabovima, a onda i formiranje ZAVNOS-a uzimajući za osnovu granicu između Srbije
ministrativnim odlukama koje proizlaze sa svim pozitivnim posljedicama na kojima, i Crne Gore kako je ona bila utvrđena posle
iz demokratskog centralizma i partijske kao konstantama multietničkog, multikul- balkanskog rata u 1912. godini, ZAVNO
pripadnosti onih koji odluku donose. turalnog i multireligijskog društva, insi- Sandžaka – doneće odluku da se povrati sta-
stira ovo tijelo. Ono je uspjelo prije svega nje od 1912, te da se delovi Sandžaka vrate
KPJ JE PREVARILA SANDŽAČKE da zaustavi pripremljeno uništenje i pokolj Srbiji, odnosno Crnoj Gori. (...) Razume se
BOŠNJAKE Bošnjaka. Tito je 1942. godine istakao da po sebi da svi građani Sandžaka zadržavaju
Zanimljivo je na ovu temu razmišljanje bi narodnooslobodilačka borba bila čak i puno pravo da sami određuju svoju nacio-
jednog od čelnika KPJ Milovana Đilasa: prevara kad ona ne bi “imala i nacionalni nalnu pripadnost – srpsku ili crnogorsku,
“Srpske i hrvatske nacionalne, a pogoto- smisao za svaki narod posebice”. bez obzira da li njihova teritorija prelazi
vu nacionalističke ideologije, nisu mogle, Međutim, odnos snaga u antifašistič- srpsku ili crnogorsku jedinicu”. Drugim
niti su htjele da shvate i prihvate posebnost koj koaliciji početkom posljednje godine riječima, sandžačkim Bošnjacima oduzeto
Muslimana. Nisu to shvatili ni komunisti. rata prisilio ga je na kompromis upravo je pravo da se u skladu sa svojim stvarnim
Smatrali su da su Muslimani nacionalno na ovoj ključnoj tački. U junu 1944. go- nacionalnim osjećanjima formiraju, razvi-
neopredijeljeni, pa da će se, s razvitkom, dine, na sastanku s Churchillom u Napu- jaju i izjašnjavaju.
opredjeljivati kao Hrvati ili Srbi. No, već lju, bio je prinuđen na izvjesno priznanje Već 26/27. marta 1945. godine u No-
prvi poslijeratni popisi pokazali su da u legitimiteta izbjegličke vlade u Londonu, vom Pazaru održana je Oblasna konferen-
takvom shvatanju nešto nije u redu (...), a što je indirektno otvorilo vrata infiltraciji cija KPJ za Sandžak na kojoj su podrža-
budući da su se Muslimani uporno, i sve velikosrpskog interesa u narodnooslobodi- na opredjeljenja AVNOJ-a o budućnosti
upornije ispoljavali kao posebnost, i da je lački pokret. Odmah poslije toga na Vis je Sandžaka i donesena odluka o prestanku
jačala njihova uloga u državi i kulturi – došao novopostavljeni predsjednik izbje- rada ovog partijskog organa te o osnivanju
komunisti su najzad to shvatili.” gličke vlade dr. Ivan Šubašić, a razgovori Okružnog komiteta KPJ za Novopazarski
Ovaj preokret u stavu najvišeg komuni- su rezultirali Viškim sporazumom od 16. okrug, koji je obuhvatao teritoriju šest da-
stičkog rukovodstva odudara u odnosu na juna 1944. godine. Obje strane predstav- našnjih sandžačkih općina u okviru Srbije.
raniju politiku. Još prije rata KPJ je stala ljale su u javnosti ovaj sporazum kao svo- Drugo i ujedno posljednje zasjedanje
na stanovištu da su Muslimani jedan od se- ju političku pobjedu. Šest mjeseci trajao ZAVNOS-a održano je 29. marta 1945.
dam južnoslavenskih naroda. Ova politika je zastoj na frontu na Drini i Dunavu, pri godine u Novom Pazaru u sali Omladin-
došla je do izražaja i u ljeto 1939. godine čemu se očekivala značajna pomoć anti- skog doma. U odsustvu predsjednika Sre-
obrazovanjem Oblasnog komiteta KPJ za fašističke koalicije u proboju frontovske tena Vukosavljevića Skupštinom je pred-
Sandžak, što je još preciznije formulirano linije. Uslijedili su ustupci velikosrpski sjedavao prvi potpredsjednik Murat ef.
na Petoj zemaljskoj konferenciji u Zagre- orijentiranoj izbjegličkoj vladi, među ko- Šećeragić. Zasjedanju su prisustvovala 83
bu oktobra 1940. godine. Tokom NOB-a jima je bila jedna od najvrednijih i najve- vijećnika ZAVNOS-a. Vijećnici bošnjačke
narodnooslobodilački pokret obraćao se ćih žrtava ukidanje ZAVNOS-a i podjela nacionalnosti, iako su bili u manjini, što
Muslimanima kao narodu i njihovo naci- Sandžaka između Srbije i Crne Gore. ih ne opravdava, nisu izrazili ni najmanje
onalno ime pisao velikim slovom. U prve suprotstavljanje namjeri da se ZAVNOS
tri godine rata NOP je imao stav o federa- DRUGO, POSLJEDNJE ZASJEDANJE likvidira, kao i cjelovitost i teritorijalno
tivnom uređenju zemlje i ravnopravnom ZAVNOS-A jedinstvo Sandžaka. Protivljenje takvim
tretmanu svih njenih naroda i narodnosti. Prvobitno je bilo predviđeno da se Drugo nakanama izrazili su predsjednik ZAV-
Iz ovog stava proizišlo je i izdvajanje i osa- zasjedanje ZAVNOS-a održi do 15. marta, u NOS-a prof. dr. Sreten Vukosavljević, kao
mostaljene Oblasnog komiteta KPJ za San- skladu s pismom Predsjedništva AVNOJ-a i jedan od potpredsjednika ZAVNOS-a,
džak pod rukovodstvom Rifata Burdžovića od 21. februara 1945. godine. Prema ovom poznati sandžački publicista i prvoborac

56 5/12/2019 STAV