Page 55 - STAV broj 248

treba riješiti na taj način što bi se srezovi se Sandžak ne treba cepati, jer je to ipak
koji gravitiraju Srbiji pripojili federalnoj celina. To je oblast, to je pojam sa svojim
Srbiji (deževski, sjenički, pribojski, prije- specifičnim i političkim i privrednim
poljski, štavički i novovaroški), a srezo- obeležjima. To je istorijski tačno. Tako je
vi koji gravitiraju Crnoj Gori – pripojiti i narodno shvatanje. Zato sam ja za reše-
ih toj federalnoj jedinici (bjelopoljski i nje da se – ili ceo Sandžak pripoji ili Srbiji
pljevaljski)”. ili Crnoj Gori, vodeći računa o onome što
U zakonodavnim odborima AVNOJ-a sam već rekao.”
bilo je i drugačijih mišljenja. Predstavnik U nastavku rasprave učestvovali su još
Crne Gore Marko Vujačić predlagao je Moša Pijade, Sreten Žujović, Rodoljub Čo-
da se Sandžak pripoji Crnoj Gori – “ako laković, Edvard Kardelj, dr. Rade Pribićević
već Sandžak ne treba više da bude poseb- i Andrija Hebrang. Moša Pijade je u svoj-
na administrativno-politička i privredna stvu izvjestioca Predsjedništva AVNOJ-a
oblast s izvjesnom svojom autonomijom” isticao da su protiv opstanka cjelovitosti
i da “nije ni politički opravdano cijepati Sandžaka “politički i ekonomski razlozi”
danas Sandžak, jer to neće, čini mi se, ni jer “Sandžak kao pokrajina ne može dalje
tamošnji narod prihvatiti”. Vujačić je tra- ostati kao do sada, jer za to nema više ni-
žio ne samo da se Sandžak u cjelini pripoji kakvih ni političkih, ni ekonomskih, ni
Crnoj Gori već i oba Dukađina, tj. Kosovo etničkih razloga.” Edvard Kardelj, tada
i Metohija, naročito Metohija, koja je, po potpredsjednik NKOJ-a (vlade), podržao
njegovom mišljenju, i historijski crnogor- je ovakvu njegovu ocjenu, kao i dobar dio
ska. Na taj bi način Crna Gora kao najma- prisutnih.
nja federalna jedinica ne samo prostorno “Međutim, to sve nije pomoglo pošto
već i ekonomski ojačala. je predlog NKOJ-a bio ishićen kao čisto Josip Broz Tito i članovi Nacionalnog komiteta
s dr. Ivanom Šubašićem nakon potpisivanja
političko rešenje, koje je Predsedništvo sporazuma na Visu 16. juna 1944.
ŽRTVA TAJNIH DOGOVORA AVNOJ-a usvojilo većinom glasova. I posle
I predsjednik ZAVNOS-a prof. Sreten toga deo političkih rukovodilaca Sandža- se Sandžak više orijentirao prema Srbiji
Vukosavljević zastupao je sličan stav: “I ka smatrao je da je učinjena greška, pa su ili prema Crnoj Gori. Nama izgleda da je
ja sam za to da Sandžak kao samostalna apstinirali od sprovođenja takve odluke. Sandžak više naslonjen na Srbiju nego na
jedinica ne treba više da postoji. I to je Prof. Sreten Vukosavljević, predsednik, i Crnu Goru, pa utoliko bi ova veza imala
ovdje neosporno. Svi smo s time saglasni. Mirko Ćuković, treći potpredsednik ZA- trajniji karakter, nama se čini da bi bilo
Sandžak kao posebna jedinica sa svojim VNOS-a, odbili su da prisustvuju posled- prirodnije da Sandžačka brigada uđe u
Antifašističkim vijećem narodnog oslo- njem zasedanju ZAVNOS-a održanom 29. sastav srbijanskih.”
bođenja Sandžaka bila je u svoje vreme, sa marta 1945. u Novom Pazaru. Oni nisu ni Zanimljiv je i jedan nedovoljno iden-
puno opravdanih razloga, uspostavljena. potpisali ovaj dokument”, kako nam saop- tificirani dokument sa stanovišta njegove
I to rešenje bilo je pravilno u onim uslo- ćava Slobodan Nešković. autentičnosti i funkcionalnosti u kojem su
vima. Bilo je i uspeha, rad je bio poziti- Imalo je i indicija od ranije da će San- putem grafičke skice prikazane buduće
van. Zadaci su izvršavani i izvršeni. Sad džak biti u cjelini dio federalne Srbije. U federalne jedinice u Jugoslaviji. U sasta-
su razlozi za likvidaciju posebne jedinice vrijeme osnivanja partizanskih divizija vu Srbije prikazan je Sandžak. Također,
jači, ali ne vidim zbog čega se treba tako krajem 1942. godine Vrhovni štab je tra- u jednoj od verzija Nacrta Zakona o ime-
žuriti. Ne vidim razloge da se ovo ne baš žio od Štaba Treće sandžačke brigade da nu države i državnom grbu Demokratske
tako nevažno pitanje s hitnjom naprečac se izjasni u čiji sastav želi da uđe – u Prvu Federativne Jugoslavije na spisku šest fe-
lomi. Pametnije je, mislim, prvo za to srpsku ili Drugu crnogorsku partizansku deralnih republika spominje se kao prva
sondirati teren, konsultovati ljude, pri- diviziju. U odgovoru rukovodstva Treće “Srbija, Vojvodina i Sandžak”.
pitati narod, pridobiti ga za ono rešenje sandžačke brigade (Vladimira Kneževića Na kraju debate formirana je poseb-
koje mislimo da najbolje odgovara narod- Volođe i Rifata Burdžovića Trše) stajalo na komisija u sastavu: Moša Pijade, Mile
nim interesima. je: “Sa vojničke strane, nama je svejed- Peruničić i Rade Pribićević. Oni su dobili
To je jedno pitanje. Drugo je: Da li no da li ćemo pripasti srpskoj ili crno- zadatak da obiđu Sandžak, da čuju mišlje-
Sandžak treba deliti ili ga treba pripojiti gorskoj diviziji. Međutim, mislimo da je nja građana i da na terenu provjere koliko
jednoj od susjednih federalnih jedinica – ovo donekle i političko pitanje Sandžaka. je pokrenuta inicijativa prihvatljiva te da
Srbiji ili Crnoj Gori. Ja sam mišljenja da Političko utoliko što treba ocijeniti da li potom podnesu izvještaj. Međutim, ova
komisija nije izvršila svoj zadatak, nema
Vijećnici bošnjačke nacionalnosti, iako su bili u nijednog njenog izvještaja niti je poznato
da je dolazila u Sandžak.
manjini, što ih ne opravdava, nisu izrazili ni najmanje Odluka je očigledno donijeta na nekom
suprotstavljanje namjeri da se ZAVNOS likvidira, kao i zatvorenom sastanku, koji javnosti nije
poznat. Zna se samo da je tom sastanku
cjelovitost i teritorijalno jedinstvo Sandžaka. Protivljenje prisustvovao sekretar pokrajinskog komi-
teta KPJ za Crnu Goru i Boku Blažo Jo-
takvim nakanama izrazili su predsjednik ZAVNOS-a prof. vanović, jer je on po povratku na Cetinje
dr. Sreten Vukosavljević, kao i jedan od potpredsjednika izjavio “da se prema Sandžaku prihvataju
granice iz 1913. godine. Kosmet za sada
ZAVNOS-a, poznati sandžački publicista i prvoborac ostaje kao cjelina”. Odluka je očigledno
donijeta mimo volje ZAVNOS-a i mimo
Mirko Ćuković volje naroda Sandžaka, iako je i Centralni

STAV 5/12/2019 55