Page 58 - STAV broj 248

POLITIKA

najviše stradali Bijelo Polje i Sjenica, Zahtjevi za autonomijom Sandžaka
a bombardirani su više puta Pljevlja, otvoreno su izražavani i putem “Gajre-
Prijepolje, Nova Varoš i Novi Pazar. ta”, naročito tokom 1939. i 1940. godine,
Sandžak je dao 27 narodnih he- kada je istovremeno traženo i pripajanje
roja, od kojih je devetnaest poginu- Sandžaka Bosni i Hercegovini. Te ideje
lo: Rifat Burdžović Tršo, Vladimir izražene su i u aktivnostima studenata iz
Knežević Volođa, Ljubiša Miodra- Sandžaka pred Drugi svjetski rat koji su
gović, Vladimir Perić Valter, Tomaš studirali na Beogradskom univerzitetu,
Žižić, Miomir Pucarević, Gojko Dru- odnosno njihovo odbijanje da se udru-
lović, Jezdimir Lović, Milovan Jelić, žuju u zavičajno udruženje studenata
Slobodan Nikačević, Bogoljub Čukić, iz Crne Gore i Srbije i njihovo opredje-
Živko Ljujić, Rodoljub Stevović, Du- ljenje da formiraju posebno zavičajno
šan Tomašević Ćirko, Ljubomir Ba- udruženje studenata iz Sandžaka, koje
koč, Živko Džuver, Milosav Stiković, je dobilo naziv “Zlatar”, te u aktivno-
Radomir Raković i Radoje Kontić. stima ovog udruženja i nakon odluke
policijskih vlasti da zabrane njegovo
KONTINUITET BORBE ZA legalno djelovanje. Februara 1937.
POSEBNOST SANDŽAKA godine 72 studenta iz Sandžaka, pri-
Završna godina narodnooslobodi- padnika svih naroda ove pokrajine,
lačkog rata u Sandžaku imala je dvije potpisali su zahtjev za formiranje
međusobno različite karakteristike. ovog zavičajnog udruženja.
Prva se ogledala u opadanju utjecaja boš- Studenti Sandžaka obraćaju se
njačkih kadrova na sve što se događalo aprila / maja 1939. godine narodima
u Sandžaku, a druga je bila u izrazitom Sandžaka, pritom posebno spominju
porastu broja Bošnjaka u narodnooslo- Odluke s Drugog zasjedanja Muslimane, tretirajući ih kao poseban
bodilačkoj borbi. U toj godini njihovo uče- ZAVNOS-a (29. marta 1945) nacionalni subjekt u Sandžaku. Istupanja
šće imalo je obilježje masovnosti. Rifata Buržovića Trše na predratnim marksi-
Bilo bi normalno očekivati da masov- Jednom administrativnom odlukom za- stičkim kružocima jasno su ukazivala na
no učešće sandžačkih Bošnjaka u partizan- bijen je duboko nož u leđa stoljetnoj historij- njegovo viđenje Bošnjaka kao posebnog i
skim jedinicama bude propraćeno i većim skoj tradiciji i posebnosti Sandžaka. Još 1516. osobenog nacionalnog identiteta i autono-
utjecajem u strukturama vlasti i društve- godine bosanski sandžak-beg imenovao je u mnog subjektiviteta Sandžaka. Za slobodu
no-političkim zbivanjima. Nažalost, kre- Novom Pazaru posebnog namjesnika koji i za ljepšu budućnost Sandžaka svoje živote
tanja su bila obrnuta. Sandžaklije su u za- je dobio ovlaštenja da u ime bosanskog san- dala su četiri sekretara Oblasnog komiteta
vršnim godinama rata imale kvantitet, ali džak-bega autonomno donosi odluke. Po- KPJ za Sandžak.
ne i kadrovski kvalitet, odnosno mnogo sebnost Sandžaka naglašena je u odlukama Približno 15.000 Bošnjaka iz Sandžaka
učesnika NOB-a, a zabrinjavajuće malo Berlinskog kongresa, Berlinskog ugovora iz i Crne Gore učestvovalo je u narodnooslo-
pojedinaca s organizatorskim i liderskim 1878. i Carigradske (Novopazarske) konven- bodilačkoj borbi u devet partizanskih bri-
darom, ambicijama i pozicijama. cije iz 1879. godine. Sandžački odred posebno gada (III, IV i V proleterskoj sandžačkoj
Najkvalitetniji bošnjački komunistič- se spominje i prilikom odbrane Bosne i Her- brigadi, VII omladinskoj i IX crnogorskoj,
ki kadrovi koji su se formirali i sazrijevali cegovine od austrougarske okupacije 1878. I kosmetskoj, I bokokotorskoj i Brigadi na-
u antifašističkim pokretima studentske i godine, a 1908. godine u Sandžaku su se kao rodne odbrane, te u partizanskim odredima,
srednjoškolske omladine i klasno opre- dobrovoljci javili približno 30.000 Sandžaklija muslimanskim omladinskim partizanskim
dijeljenih radnika, a koji se od 1941. go- izražavajući svoju spremnost da stupe u oru- bataljonima i četama), što je ovu borbu uči-
dine javljaju kao kreatori, organizatori i žane odrede Bosne i Hercegovine. Autono- nilo dostojanstvenom, a učešće Bošnjaka u
rukovodioci te borbe izginuli su tokom mistički stavovi jasno su naglašeni i u odlu- njoj neospornom historijskom činjenicom.
narodnooslobodilačkog rata. To je naro- kama Sjeničke konferencije iz 1917. godine. Sandžak je zasluživao poseban
čito bilo karakteristično za Bijelo Polje, Sandžački komitski pokret od 1918. do 1925. status u poslijeratnoj Jugoslaviji. To je
Novu Varoš, Podgoricu, Plav, Gusinje i godine jasan je i nedvosmislen izraz težnje da Sandžaklijama bilo i obećano. Zato su
Novi Pazar. To će biti od presudnog i od- se tretman Sandžaka i sandžačkih Bošnjaka se i borili i ginuli u okviru partizanskog
lučujućeg značaja u odnosu na konačnu postavi na drugačijim temeljima nego što su pokreta, ali su još jednom iskorišteni i
sudbinu i status Sandžaka. vlastodršci iz tog perioda pokušavali. prevareni. Sandžaku je ne samo oduzet
obećavani status republike, a kasnije au-
Moša Pijade je u svojstvu izvjestioca Predsjedništva tonomije, već je i teritorijalno pocijepan.
Zemaljska antifašistička vijeća imala su
AVNOJ-a isticao da su protiv opstanka cjelovitosti samo buduće republike, a oblasna vijeća
buduće autonomije. Očigledno da je u
Sandžaka “politički i ekonomski razlozi”. Jer “Sandžak vrijeme konstituiranja 1943. godine ru-
kao pokrajina ne može dalje ostati kao do sada, za to kovodstvo NOP-a planiralo da Sandžak
bude republika, a kasnije se razmišljalo o
nema više nikakvih ni političkih, ni ekonomskih, ni autonomiji, da bi mu na kraju oduzeli sve.
etničkih razloga”. Edvard Kardelj, tada potpredsjednik Sandžak je bio i ostao žrtva historijskih
nepravdi i manipulacija, ali Sandžaklije
NKOJ-a (vlade), podržao je ovakvu njegovu ocjenu, kao i se ne predaju i očekuju da će u budućno-
sti biti konačno pravedno riješen status
dobar dio prisutnih ove historijske pokrajine. n

58 5/12/2019 STAV