Page 59 - STAV broj 389

kneževih konaka, crkve i škole, pala mu
je u oči i džamija. Ovaj stranac otišao je
iz Kragujevca čak s pogrešnim uvjere-
njem da je ovu džamiju muslimanima
podigao knez Miloš. I u svojim putnim
bilješkama iz Srbije on to naročito ističe
kao izvanredan primjer vjerske trpelјivo-
sti kneza Miloša.
Zamalo je 1833. godine na prijedlog
tog istog “tolerantnog” kneza Miloša u
džamiji otvorena pivara.
Džamija se spominje i 1839. godi-
ne. Bez hodže i vjernika da je čuvaju i
obnavljaju, ona je s vremenom sasvim
napuštena. I kao što su iščezli konaci i
bijeli dvorovi Ibrahimage, Mutešifbega,
Bošnjak Mehmedage, Boznan-paše, Alije
Pazarca i drugih muslimanskih aga i janji-
čara, nekada moćnih gospodara i stanov-
nika Kragujevca, tako su do danas iščezli
i tragovi ove stare, ranije prelijepe, a sada
batal-džamije.
Prema crtežu F. Kanica džamije s
okolinom, može se zaključiti da je pripa-
dala uobičajenom potkupolnom tipu ka-
menih džamija u našim krajevima. Imala
je kvadratnu osnovu, a kupola je ležala na
prilično niskom tamburu.
Kamenom ozidana Mustafa-begova dža-
mija, koja je u 19. vijeku ostala bez munare,
porušena je 1885. godine. Jovan Tomić sjeća
se kako su 1885. godine još “lepi zidovi i
jaki temelji od te crkve-džamije rušeni da se
na njima podigne zgrada banalne moderne
palanačke arhitekture, namenjena prostoj
kafani”. Rušenjem ove džamije uništen je
i posljednji ostatak muslimanske sakralne
arhitekture u Kragujevcu.
Na mjestu porušene Mustafa-bego-
IZGLED KRAGUJEVCA POLOVINOM ve džamije i njenog mezarja sazidana
19. VIJEKA, RAD VLADISLAVA TITELBAHA je kafana “Balkan”, koja i danas na tom
mjestu postoji, dok su džamijski stubovi
predstavnik osmanske vlasti – muselim, prizemlje i sprat. Zgrada konaka nalazila postavljeni kao stubovi u kapiju Velikog
bila je jedna skoro porušena džamija bez se u neposrednoj blizini Kamene ćuprije ili Gornjeg parka u Kragujevcu.
munare i bio je jedan han. i bila je posebno ograđena. Zgrada je tra- Do džamije je bio prelijep kameni
Prema pismu kneza Miloša upućenom jala sve do prve vladavine kneza Miloša most s dva otvora na čijem se mjestu da-
A. Piniju, već 1818. godine u Kragujevcu (1815–1839). nas nalazi Donji betonski most. Kamena
nije bilo ni jedne muslimanske kuće (što Zadugo se spominjao u Kragujevcu i ćuprija najduže je trajala od svih značaj-
nije potpuno tačno). jedan han, izgrađen za smještaj putnika, nih objekata kragujevačkog utvrđenja.
Joakim Vujić posjetio je Kragujevac koji je knez Miloš poklonio Muli Salinu, Porušena je u katastrofalnoj poplavi koja
1826. godine i u njemu naišao na jednu dugogodišnjem kragujevačkom museli- je zadesila varoš 1892. godine. Na njenom
skoro porušenu džamiju bez munare “koju mu i odličnom svom prijatelju. Imajući mjestu najprije je bio podignut željezni, a
ne Serblјi no sam Bog jest porušenom uči- u njega naročito povjerenje, knez Miloš 1923. godine most od armiranog betona
nio”. Vidio je preko puta nje i Muselimov je Mulu Salina uzeo za svoga pisara, te (Donji betonski most).
konak, “u kojem turski muselim, to jest mu je ovaj jedno vrijeme vodio prepisku Tako su uništeni posljednji tragovi mu-
birov obitava i Turkom sudi”. na turskom jeziku. To je produžilo vijek slimanske kasabe Kragujevac u kojem su
Ali, dodaje Vujić, on “veoma malo dela trajanja ovom hanu. Ovaj han spominje najveći dio stanovništva stoljećima činili
ima, jer blagodarenije budi Bogu, Turaka i Joakim Vujić 1826. godine. muslimani, koji su postepeno protjerani.
već u Kragujevcu nema”. Džamija, tako oronula i prelomlјene Na muslimanski Kragujevac danas
Na Kanicovom crtežu iz 1860. godine munare, održala se dosta dugo. podsjećaju neki toponimi: naziv prigrad-
prikazan je Muselimov konak kao građe- Na Nijemca Pirha, koji je 1829. go- skog naselja Teferič i u njemu Turski izvor,
vina centralnog karaktera u naselju. Ova dine u Kragujevcu proboravio dvanaest Alajbegov potok, postojala je ranije i Alaj-
zgrada, izgrađena u orijentalnom stilu, dana, mlada srpska prijestolnica ostavi- begova bara, Erdoglijski potok, Ćeromova
bila je u vrijeme osmanske uprave sje- la je svojim položajem i uređenjem vrlo bara je bila kod prvog ušća Sušičkog u
dište paše ili muselima. Objekt je imao prijatan utisak, a od zdanja u njoj, osim Alajbegov potok, Ambarine... n

STAV 19/8/2022 59