Page 74 - STAV broj 337

DRUŠTVO

skelom više Smedereva u Austriju, a Sme- KAKO JE NASTALO MUSLIMANSKO
derevo, kao i cijeli Smederevski sandžak, SMEDEREVO
ponovo dođe pod osmansku vlast. Prije Prošlost osmanskog Smedereva ostala
povlačenja Vujica naredi da ustanici po- je nedovoljno istražena. Pored fortifikacija,
biju sve smederevske muslimane koji su koje su dijelom očuvane do danas, arheolozi
bili zatvoreni u smederevskom hamamu. su pronašli još samo nekoliko osmanskih
Godine 1815, čim se čulo da Miloš objekata u tvrđavi, i to: ostatke tri džami-
Obrenović ide na Požarevac, digoše se i je i dvostrukog hamama s muškim i žen-
smederevski Srbi na oružje, načine šanac skim odajama.
kod Kuliča, da presjeku vezu između poža- Poslije osmanskog osvajanja Smedere-
revačkih i smederevskih muslimana. Zatim va 1459. godine nastale su dvije džamije u
se približe Smederevu i stjeraju muslimane tvrđavi: džamija sultana Mehmeda II Fati-
iz čaršije (varoši) u grad (tvrđavu). Varoš ha (1451–1481) i vjerovatno mesdžid prvog
(čaršiju) zauzeše ustanici, a muslimani su smederevskog sandžakbega Mehmed-be-
i dalje kontrolirali tvrđavu. ga Minetovića, prvog smederevskog san-
Knez Miiloš Obrenović je u smederev- džakbega (1459–1463) i prvog bosanskog Osmansko Smederevo
skoj varoši, koja se nalazila van gradskih sandžakbega (1463–1464).
zidina, sistematski nakon 1830. godine i Do popisa 1516. u tvrđavi je izgrađeno
docnije polahko rušio muslimanske kuće, još šest mesdžida. Napravljeni su i hamam
bezistane i hanove, mada je dio muslima- i vodovod, sandžakbegov saraj, sudnica i
na i nakon toga živio u varoši, bliže zidi- škola, a obnovljeno je ili podignuto novo
nama tvrđave. brodogradilište, veliki hambari, skladišta
Muslimani se neprestano iseljavaju, a soli i pirinča, gradska ledara i bozadžinica,
na njihovim imanjima doseljavaju se i gra- kao i romske kovačke radionice, pedesetak
de kuće Srbi. U Smederevu je 1819. godine dućana, sebilji, česme i drugi javni objekti.
bilo 200 muslimanskih kuća. Smederevska varoš spaljena je i razo-
Godine 1834. prošao je kroz Smedere- rena prilikom ugarske opsade grada 1476.
vo francuski grof Bois-Le-Komte i tamo godine, što znatno otežava njenu rekon-
je zatekao oko 800 muslimana. strukciju. Tada su uništeni brojni vjerski
Godine 1829. u Smederevu je bilo 800 i javni objekti, a većina vakufa stvorenih
muslimanskih stanovnika, vojnika, trgo- za njihovo izdržavanje ostala je bez sred-
vaca i zanatlija. stava. U obnavljanju varoši uglavnom su
Srpski izvori iz 1862. godine, nakon učestvovali novi zadužbinari, pa je teško
događaja na Čukur-česmi i osmanskog ustanoviti da li se radi o novoizgrađenim
bombardiranja beogradske varoši, govore ili o obnovljenim građevinama. Jedini va-
da u podgrađu i smederevskoj varoši više kuf koji je opstao i u narednom periodu bio
nema muslimana, ali da u samoj tvrđa- je vakuf prvog smederevskog sandžakbe-
vi još uvijek ima oko 150 muslimanskih ga Mehmed-bega Minetovića. Na osnovu
kuća s oko 500 muslimana, od kojih su podataka o njemu, može se zaključiti da
150 bili sposobni za pušku. Ovaj podatak je Mehmed-beg, ubrzo nakon osvajanja,
koji daju srpski izvori, da je u 150 musli- u varoškoj čaršiji izgradio prvi smederev-
manskih kuća bilo samo 500 stanovnika, ski hamam s vodovodom i 12 dućana, kao
svakako je nerealan, jer je to vrijeme kad i da je na obali Jezave, u blizini mosta, na-
svako domaćinstvo ima po najmanje 6 čla- pravio klanicu.
nova. U tvrđavi su imali dućane, kasapni- Osamdesetih godina 15. stoljeća kroz
ce, kafečajnice, jednu vakufsku magazu i varoš je prokopan još jedan vodovod nami-
6 vakufskih placeva. Imali su njive, vino- jenjen za potrebe novog hamama u tvrđa-
grade i livade nedaleko od tvrđave. Prodaja vi. Na trasama ova dva vodovoda građeni
muslimanskih imanja i imovine počela je su potom novi vjerski i javni objekti, kao
još nakon dobijanja hatišerifa iz 1830. go- i sebilji i česme. Među njima je bio i treći
dine, a intenzivirana je nakon 1862. godi- smederevski hamam koji je podigao Fer-
ne po cijenama koje su bile daleko ispod had-paša, dok je kao sandžakbeg boravio u
stvarne vrijednosti imovine. Smederevski Smederevu 1523/24. godine. Pošto je zbog
muslimani definitivno su se 1863. godine zloupotreba pogubljen, nema podataka o
potpuno iselili iz Smedereva, najviše u njegovom smederevskom vakufu, pa ne zna-
istočnu Bosnu. mo ni da li se nalazio u tvrđavi ili varoši.
Ostao je samo osmanski garnizon u Najstariji islamski vjerski objekt u
gradu, koji je 12. aprila 1867. godine i sam smederevskoj varoši, odnosno naselju van
napustio smederevsku tvrđavu. tvrđave, bio je mesdžid koji je Ohriđanin
Odmah po odlasku osmanske vojne po- Sinan sagradio u čaršiji. Po čaršijskom me-
sade počelo je rušenje muslimanskih vjer- sdžidu i njegovom zadužbinaru nazvana je
skih objekata, gradske urbane infrastruk- i prva muslimanska varoška mahala, koja
ture, kao i muslimanskih kuća. Naravno, je formirana u okolini. Mesdžid i vakufski
uslijedilo je i uništavanje muslimanskih objekti vrlo su izvjesno stradali tokom op-
mezarja. sade 1476. godine. Zbog toga se u kasnijim

74 20/8/2021 STAV