Page 76 - STAV broj 337

DRUŠTVO

preobraćeničkih (55,6 posto), što je znat- muslimanska mahala, nazvana po mesdžidu 16. stoljeća. O Sari-ćehaji i Husejinu Če-
no iznad onovremenog prosjeka u ostalim Jusufa iz Golupca, u kojoj je, prema defteru lebiji Skopljancu ne znamo ništa, kao ni o
muslimanskim mahalama u Smederevu iz 1521/23. godine, bilo 33 kuće. Jusuf se ne strukturi njihovih vakufa. Sem toga, ni za-
(35,8 posto). Krajem dvadesetih godina to navodi u spiskovima vakufa i ni u jednom nimanja stanovnika ne ukazuju na položaj
je bilo još izraženije. Od 22 upisana stanov- od narednih popisa. U defteru iz 1528/30. ovih mahala u varoši. Zbog prisustva zana-
nika ove mahale, 18 su bili preobraćenici. ova mahala nosila je naziv Mesdžid Sinan- tlija, može se samo pretpostaviti da su bile
Navedeni podaci jasno ukazuju na veliki paše, a pod tim imenom zavedena je u svim u stambeno-trgovačkom dijelu, kao i da su
utjecaj koji su zavije i imareti imali u isla- popisima koji su uslijedili, pa i u onom iz se zbog rasporeda ranije formiranih mahala
mizaciji. Zavija se ipak nije nalazila u nepo- 1741. godine. vjerovatno nalazile u sjevernom dijelu varoši.
srednoj blizini mosta jer se oko njega širio Pošto se radi o istoj mahali, pa čak i o po-
neprijatan miris iz klanice i štavionice, već novljenom broju kuća, moguće je da je pisar MAHALA MESDŽIDA BALI-BEGA
nešto dalje niz put, duž koga se najvećim pogriješio, a ukoliko nije, to bi značilo da je Osmanskim osvajanjima u južnoj Ugar-
dijelom prostirala i mahala. Sinan-pašin vakuf preuzeo brigu o Jusufo- skoj strateški značaj Smedereva opada, pa
Među ostalim zanimanjima i to krojača, vom mesdžidu ubrzo po završetku gradnje i oko 30 godina u varoši nisu formirane nove
cipelara, halvadžije i masera u javnim kupati- da je to dovelo do promjene naziva mesdži- mahale. Tek u popisu iz 1572. godine jav-
lima (dellak), pažnju privlači ovo posljednje. da i mahale. Najvjerovatnije se radi o Hadi- lja se nova, sedma mahala, i to mesdžida
Njime su se bavila dva stanovnika mahale, mu Sinan-paši Borovniću, potomku čuvene čiji je vakif bio još jedan smederevski san-
što svjedoči i o blizini varoškog hamama, koji srednjovjekovne porodice iz Bosne, koji je džakbeg, koji se također zvao Bali-beg. On
se vjerovatno nalazio negdje duž dunavskog u svojoj bogatoj karijeri između ostalog vo- je 17. jula 1559. postavljen za sandžakbega
puta, prema najprometnijem dijelu čaršije. dio Smederevski sandžak od 1506. godine. Smedereva i na toj dužnosti ostao je najma-
Na toj dužnosti pominje se u narednih šest nje godinu dana. Do popisa 1572. oko nje-
DŽAMIJA I MAHALA HADŽI VELIJA godina. Početkom sedamdesetih godina 16. govog mesdžida već je formirana najveća
Džamija Hadži Velija, po svemu sudeći, stoljeća, od 45 stanovnika Sinanpašine ma- varoška mahala sa 62 kuće. Vjerovatno se
bila je najveća građevina ne samo u varoši hale, čak 32 bili su tabaci. To pokazuje da je nalazila zapadnije od mahale Hadži Velijeve
već u cijelom Smederevu. Na austrijskom ova mahala bila u blizini štavionice na Jezavi džamije, na strani prema Dunavu. Na tom
planu u tvrđavi su upisana dva objekta: Sul- i da je u to vrijeme posao s kožama bila jedna mjestu Uskudari je 1690. godine prebrojao
tan Mehmedova džamija i čift-hamam, a u od glavnih privrednih aktivnosti u gradu. više od 50 raskošnih i bogato ukrašenih
varoši jedan, koji po položaju i veličini od- kuća, građenih u orijentalnom stilu s lije-
govara samo Hadži Velijevoj džamiji. Iako ZAVIJA I IMARET BALI-BEGA JAHJAPAŠIĆA po uređenim okućnicama, koje su pripada-
je preciznost starih planova uvijek upitna, Za Smederevo se vezuje još jedna zavi- le najbogatijim stanovnicima Smedereva.
pogotovo onih koji su nastali u ratnim go- ja koju je nekoliko godina prije smrti 1527. Na osnovu navedenog, može se za-
dinama, ipak je značajan pokazatelj to što je počeo da gradi čuveni krajiški zapovjednik klјučiti da je do sredine tridesetih godina
objekat u varoši prikazan kao tri puta veći Bali-beg Jahjapašić. Detaljni podaci o njoj 16. stoljeća umnogome zaokružena urba-
od Sultan Mehmedove džamije, a dva puta navode se samo u spisku vakufa u defteru na struktura muslimanskog dijela varoši.
veći od hamama. iz 1528/30. Bali-beg je vakufu svoje zavije Kao što smo to već istakli, u prvih pola
Izgradnja džamije počela je neposredno namijenio prihode iz Požarevca, brojnih stoljeća osmanske vlasti izgrađene su samo
prije popisa 1516. godine. Mahala Hadži vodenica na Mlavi u ukupnom iznosu od dvije zavije, hamam, mekteb i neophodni
Velija tada je bila tek u začetku i u njoj su čak 40.000 akči. Evlija Čelebija, govoreći o komunalni i javni objekti, a formirana je
upisana samo dva preobraćenika. Do popisa zaviji Bali-bega, kaže da je na udaljenosti
1521/23. džamija je završena, a formiran je i od jednog sata od tvrđave. Zatim Evlija po-
njen vakuf, pa je treća muslimanska maha- minje greblje na zapadnoj strani šehera na
la u varoši tada nosila naziv Džamija Hadži uzvišenju koje dominira okolinom i odatle
Velija. Hadži Veli, o kome znamo samo da je na još pola sata u pravcu zapada na uzdignu-
bio veoma bogat, odredio je velika sredstva toj zaravni iznad Dunava mezar s turbetom
za svoju džamiju, koja su bila nekoliko puta Bali-bega. Pošto se pomenuto mezarje nala-
veća od onih namijenjenih džamiji sultana zilo na pola puta, postaje jasno da su i zavija
Mehmeda u tvrđavi. i turbe bili udaljeni na jedan sat od tvrđa-
Do kraja dvadesetih godina Hadži Veli ve, što bi značilo da su se nalazili na istom
je u blizini džamije izgradio karavan-saraj mjestu. Time bi bilo riješeno i pitanje zbog
s 33 dućana. U kompleksu džamije do tada čega je Bali-beg izabrao da bude sahranjen
je već otvorena i škola (mekteb), kao i javna baš na tom mjestu. Turbe Bali-bega - Smederevo
kuhinja (imaret). Turbe Bali-bega bilo je hodočasničko mje-
Evlija Čelebija među tri smederevske sto muslimana sve do konačnog osmanskog Natpis sa smederecske džamije
džamije navodi i Hadži Velijevu, što znači napuštanja Smedereva. Feliks Kanic pominje sačuvan u Mariboru
da je ona izvjesno opstala i u drugoj polovi- da je čuvar turbeta pokazivao sultanov fer-
ni 17. stoljeća, kada je i ucrtana na pomenu- man po kome je za njegovo održavanje bio
tom planu. Znatna sredstva uložena u vakufe određen desetak od sela Udovice i Seona.
u drugoj deceniji 16. stoljeća posljedica su Ostaci turbeta opstali su sve do proširiva-
privrednog razvoja Osmanskog Carstva, ali nja željezare dvadesetih godina 20. stoljeća.
prije svega višestrukog povećanja trgovač-
kog obrta u samom Smederevu. MAHALE MESDŽIDA SARI-ĆEHAJE
I MESDŽIDA HUSEJINA ČELEBIJE
MESDŽID I MAHALA SINAN-PAŠE SKOPLJANCA
Ubrzo po završetku popisa objavlje- Ove dvije mahale nastale su u istom
nog 1516, u varoši je oformljena četvrta periodu, u prvoj polovini tridesetih godina

76 20/8/2021 STAV