Page 77 - STAV broj 337

i jedna, čaršijska mahala s mesdžidom. U
naredne dvije i po decenije, do kraja nave-
denog perioda, bogati zadužbinari bili su
neuporedivo aktivniji, izgradivši najveću
smederevsku džamiju, šest mesdžida, dva
imareta, zaviju, mekteb i karavan-saraj, a
osnovano je još pet mahala.
Na izgradnju novog mesdžida i na formi-
ranje sedme mahale čekalo se duže od četvrt
stoljeća, što je jasan pokazatelj stagnacije i
opadanja Smedereva. Pošto su se mahale
Čaršija, džamija Hadži Velija, imaret Ah-
med-čelebije i mesdžid Sinan-paše nalazile u
sjevernom dijelu varoši, a kršćanske južnije,
na njenim obodima, vrlo je vjerovatno da su
se i ostale muslimanske mahale prostirale Smederevska tvrđava, 18. stoljeće
duž dunavskog puta, koji je uz glasiju vodio
od Jezave do Dunava. Bilo bi pogrešno da s neznatnim vakufskim sredstvima i bez sedmična molitva petkom, i to Hadži Ve-
se zaključi da su kršćanske i muslimanske pripadajuće mahale, pa se stoga ovom mo- lijinoj, Širmerdovoj i Carevoj džamiji. U
mahale bile fizički odvojene. U pojedinim šejom nismo podrobnije bavili. vanjskoj varoši bilo je oko 3.000 kuća i
dijelovima varoši, pogotovo onom pre- Dugi rat (1593–1606) utjecao je na sta- 300 dućana.
ma Jezavi, one su bile nužno izmiješane, gnaciju i opadanje privrednih aktivnosti u Na zapadnoj strani šehera, na jednom la-
a tome je doprinosio proces islamizacije. gradu. Poslijeratni period nije donio oče- ganom usponu, koji dominira okolinom, na-
Naime, preobraćenici nisu odlazili u mu- kivani oporavak jer je Smederevo sve više lazi se muslimansko mezarje, šehitluk-grob-
slimanske mahale, već su ostajali u svojim marginalizirano u odnosu na Beograd. Ne- nice, palih u ratu protiv nevjernika.
domovima, stvarajući tako vjerski mješovite poznati francuski putopisac 1621. godine Pola sata daleko, opet na zapadnoj stra-
dijelove varoši. Formiranjem mahala u sje- saopćava da je Smederevo gotovo zamrlo, ni prema Beogradu, na obali Dunava, na
vernom dijelu varoši muslimani ne samo da a da je Beograd zauzeo njegovo mjesto. jednom uzdignutom zaravnjaku, nalazio
su osigurali sigurnu zaleđinu i mogućnost Putopisac Evlija Čelebija zabilježio se Gazi Bali-begov mezar, koji je poginuo
povlačenja u tvrđavu u slučaju napada već je 1661. godine u tvrđavi, pored Careve kao šehid 1527. godine. Njegov mezar kao
su i zauzeli dio varoši koji je bio najpogod- džamije, još dvije: Šir Merdarovu (sin Ab- i grobnice šehitluke muslimani su s pošto-
niji za trgovinu i zanatstvo. Da je sigurnost dulahov) i Hadži Velijinu. Postojale su dvije vanjem posjećivali i učili dove.
bila važan faktor, potvrđuje i činjenica da medrese: Sultanija i Šir Merdija. Postojalo Na rijeci Jezavi nalazio se lijepi osman-
oko dvije zavije izgrađene pored varoških je 10 mekteba, 3 tekije, od kojih je bila naj- ski most čiji su ostaci otkriveni 1971. godine.
kapija nisu formirane muslimanske maha- poznatija Bali-begova. U tvrđavi postoji je- Vidjevši da Srbi ruše zadnju džamiju
le. Zahvaljujući zaključcima do kojih smo dan udoban hamam, Kizlaragin, koji je bio u Smederevu, čiji je crtež ostavio Feliks
došli, mnogo jasniji postaje i Evlijin opis udoban i svaka kuća je imala hamamdžik. Kanic, austrijski konzul u Beogradu, ba-
ulaska u varošku čaršiju iz pravca tvrđave. Kizlar-aga je naziv za upravnika sultanovog ron Rudolf Gödel-Lannoy odnio je bije-
Naime, on navodi da međuprostor između harema. Hamam se nalazio između druge i lu kamenu ploču s tarihom (natpisom) s
tvrđave i varoši – glasija počinje od jendeka treće dunavske kule, računajući od donžona. džamije i zanimljivim natpisom koji govori
ispred tvrđave, a da na drugoj strani prema Hamam je bio ozidan od kamena i opeke. o gradnji džamije i uzidao je u sjeverni zid
varoši postoji još jedan kanal koji se puni Vidimo po opisu Antonija Protića da svoje dvorišne zgrade u Mariboru, u ulici
vodom iz Dunava. je 20. septembra 1813. godine hamam pre- Gospojinoj broj 11.
tvoren u zatvor u kojem su bili zatvoreni Muslimanska mezarja u raznim su do-
SMEDEREVO OD 17. DO 19. STOLJEĆA smederevski muslimani, koji će prije po- bima locirana na raznim mjestima. Najsta-
Smederevsku tvrđavu od smederevske vlačenja ustanika biti likvidirani. Hamam rije je bilo oko Turbeta, na mjestu Stare
varoši odvajao je kanal. Preko ovog kana- je srušen poslije odlaska iz Smedereva željezare. Pored današnje Osnovne škole
la bilo je šest drvenih mostova kojima se muslimanskog življa i vojne posade 12. “Jovan Jovanović Zmaj” nađeni su musli-
prelazilo u čaršijski dio varoši. Neuobi- aprila 1867. godine. Ostaci hamama otko- manski nišani, što govori da je ova škola
čajeno veliki broj mostova omogućavao pani su pri izvođenju arheoloških radova i njeno dvorište smještano na musliman-
je stanovnicima muslimanskih varoških 1942/1943. godine. skom mezarju. Muslimansko mezarje bilo
mahala da se u slučaju opasnosti što lakše U tvrđavi su bila dva hana i 1.000 kuća je i na Redutu.
domognu tvrđave. pokrivenih ćeramidom i šindrom. I na Kalemegdanu, pred smederevskom
U ovom periodu, pored navedenih pet, U smederevskoj varoši van tvrđave tvrđavom, muslimani su 1865/66. godine
izgrađen je i mesdžid nekog Alija Karagoza, nalazile su se 24 džamije. U 3 se obavljala sahranjivali svoje merhume.
Prema njemačkim planovima iz 18.
Vidjevši da Srbi ruše zadnju džamiju u Smederevu, čiji je stoljeća, postojala su dva turbeta: jedno je
bilo na Dunavu, a drugo kod rijeke Jezave.
crtež ostavio Feliks Kanic, austrijski konzul u Beogradu, U Smederevu danas postoji Vjersko vi-
baron Rudolf Gödel-Lannoy odnio je bijelu kamenu ploču jeće – Medžlis muslimana, koji obuhvata
uglavnom Rome muslimane. Medžlis je
s tarihom (natpisom) s džamije i zanimljivim natpisom koji više lokalna organizaciona jedinica Islam-
govori o gradnji džamije i uzidao je u sjeverni zid svoje ske zajednice koja po pravilu obuhvata naj-
manje 7 džemata i koji čine jednu cjelinu
dvorišne zgrade u Mariboru, u ulici Gospojinoj broj 11. i Romani džamija. n

STAV 20/8/2021 77