Page 53 - STAV 74 04.08.2016

li stećak uopće više bosanski i smijemo li Stećak je osnovni, najprepoznatljiviji simbol bosanskog
ga više tako zvati?! I šta to onda sve ovo srednjovjekovlja i bosanske organske cjelovitosti uopće, a
zajedno znači, i šta činiti sad???
Izvorno, stećci su, prije svega, bo- njegov izvorni bosanski karakter neosporan je i izvan svake
sanski fenomen i specifičnost sepulkral- sumnje. Zato odustati od imenovanja stećka bosanskim
ne kulture bosanskog srednjeg vijeka. U
teritorijalnom smislu, javljaju se prven- imenom znači razbaštiniti Bosnu, lišiti je prepoznatljivosti
stveno na području srednjovjekovne bo- jednog od ključnih nosilaca njezina identiteta i potkopati
sanske države, čije su najšire nekadašnje njezine temelje
granice obuhvatale i nama danas susjed-
na područja, odnosno dijelove današnje
Crne Gore, Hrvatske i Srbije. Sporadično stećaka najviše je (više od 95%), a osnov- kamen upisani natpisi na stećcima. Natpi-
javljanje stećaka u drugim područjima tu- ni njihovi oblici jesu sanduk, sanduk s si se javljaju na nešto manje od 400 danas
mači se kao posljedica migracija, odnosno postoljem, ploča, sljemenjak i sljemenjak sačuvanih stećaka, najčešće na bosanskom
naseljavanja bosanskog stanovništva u te s postoljem, dok se stojeći stećci javljaju, jugu, u Hercegovini, a kao i većina dru-
krajeve. Sama, pak, pojava stećaka bilje- prije svega, u obliku stupa i krstače. Oko gih bosanskih srednjovjekovnih pisanih
ži se u drugoj polovini 12. stoljeća, prva 6.000 stećaka, najčešće sljemenjaka, ukra- spomenika pisani su bosančicom, starom
faza njihova razvoja traje kroz cijelo 13. šeni su različitim reljefima, čiji su motivi bosanskom ćirilicom, i prije svega narod-
stoljeće, vrhunac klesanja stećaka javlja vrlo bogati, a razvrstani su u oko 80 glavnih nim, starobosanskim jezikom, a ne mani-
se u 14. i 15. stoljeću, a nakon osmanskog vrsta i oko 320 podvrsta. Reljefni prikazi rom drugdje prisutnog crkvenoslavenskog
osvajanja i propasti srednjovjekovnog Bo- na stećcima, urezani u kamen trudom nji- jezičkog izraza. To su uglavnom kratke,
sanskog kraljevstva 1463. godine, pojava hovih kovača, prikazi su različitih realija vrlo sažete i jezgrovite, a za današnjeg
stećaka jenjava, mada se stećci javljaju i iz svakodnevnog života nekadašnjeg bo- čovjeka izrazito poetične misli o životu i
kasnije, sve do kraja 16. stoljeća. sanskog čovjeka, ali i simbola povezanih s smrti, vrijedne da budu upisane u kamen
Naziv “stećak” upućuje na stajanje, ba- njegovim razumijevanjem smrti i onostra- rukom bosanskih srednjovjekovnih maj-
rem prema uobičajenom tumačenju, mada nosti, pri čemu je po svoj prilici moguće stora i tako traju u vremenu.
postoji i stav prema kojem je riječ “stećak” pratiti i svojevrsnu dinamiku u njihovoj Svojom su jedinstvenošću i osobeno-
kalk neslavenskog, odnosno gotskog pori- i povijesnoj, ali i teritorijalno-prostornoj šću stećci vrlo rano privukli pažnju, naj-
jekla, a stećci su poznati i pod drugim na- pojavnosti. No, posebnu vrijednost ste- prije začuđenih putnika kroz nepoznate
zivima, kao “bilig”, “kâm”, “mramorje” ćaka, naročito onda kad je riječ o historiji bosanske krajeve, a potom, u novije vri-
itd. Po obliku, dijele se na ležeće i stojeće, bosanske pismenosti, predstavljaju epita- jeme, i naučnika i stručnjaka različitih
uz jedan broj amorfnih stećaka. Ležećih fi – umijećem srednjovjekovnih dijaka u usmjerenja. Tako, prve vijesti o stećci-
ma još 1531. godine u svojem putopisu
Itinerarium Wegrayss Kün: May potschafft
gen Constantinopel zu dem Türkischen Ke-
iser Soleyman Anno XXX donosi Bene-
dikt Kuripešić, Slovenac koji je putovao
Bosnom kao prevodilac za latinski i naš
jezik u diplomatskoj misiji austrijskog
cara Ferdinanda I upućenoj osmanskom
sultanu Sulejmanu Zakonodavcu, a kojeg
su posebno zainteresirali stećci u Vlađe-
vini kod Rogatice. Naredne vijesti o ste-
ćcima donosi italijanski prirodnjak opat
Alberto Fortis, koji u svojoj knjizi Via-
ggio in Dalmazia iz 1774. godine bilježi i
glasovitu baladu Hasanaginica, a potom i
jedan broj drugih putopisaca, avanturista
ili znatiželjnika, među kojima su i mađar-
ski putopisac János (Johann) Asbóth ili
engleski putopisac, arheolog i historičar
Sir Arthur Ewans. Od posljednje trećine
19. stoljeća, nakon austrougarske okupa-
cije Bosne 1878. godine, stećci postaju
posebno važan predmet naučno-stručnog
interesa, a od tada pa nadalje u prouča-
vanju stećaka istaknuli su posebno Ćiro
Truhelka, Aleksandar Solovjev, Marko
Vego, Šefik Bešlagić, Alojz Benac, Nada
Miletić, Marian Wenzel i niz drugih, sve
do savremenih autora.
Široj čitalačkoj publici najpoznatije
ime u ovom kontekstu jeste ime pjesnika
Maka Dizdara, koji će inspiriran stećcima,
a posebno natpisima sa stećaka, ispisati

STAV 4/8/2016 53