Page 87 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

iqlim, rayon, kichik rayonlar); tipologik iqlim komplekslari - fatsiya mikroiqlimi va
tabiiy chegaralar mikroiqlimi (24-jadval).
Tuproq gidrotermik rejimining quyidagi miqdoriy tavsiflari mintaqalar va
kichik mintaqalar ko‘rsatkichi bo‘lib xizmat qiladi: tuproqdagi 10°C yuqori haroratlar
yig‘indisi, issiqlik va namlik muvozanati, 20 sm chuqurlikdagi tuproqning issiq
davridagi va yillik o‘rtacha harorati, yanvar oyidagi tuproqning 40 sm chuqurlikdagi
harorati, may oyining birinchi dekadasida tuproqning metrli qatlamlaridagi foydali
namlik zahirasi. O‘rganilgan hududda uchta kichik mintaqa ajratilgan:
a) etarli darajada issiq emas, doimiy ortiqcha namlangan tuproqlar
b) o‘rtacha issiq, etarlicha namlangan tuproqlar
v) issiq, doimiy bo‘lmagan o‘rtacha namlangan tuproqlar
24-jadval
Barabin pasttekisligi tuproq iqlimini rayonlashtirishning taksonomik
birligi tizimi

Regional mintaqaviy va mintaqa ichi iqlim Tipologik iqlim
komplekslari komplekslari

Mikroiqlim Mahalliy iqlim Mikroiqlim
Mintaqa Kichik Tuman Kichik Fatsiya Tabiiy
mintaqa tuman chegaralar

Mahalliy iqlim (rayon, kichik rayon) tuproq zonal iqlimining biror bir
hududlarida o‘ziga xos azonal omillar, ya’ni tuproq qoplamiga bog‘liq ravishda
iqlimning havoning er ustki qatlamlaridagi va tuproqdagi o‘zgarishi, mezorelef,
o‘simlik qoplami tavsifi kabilar ta’sirida vujudga keladi
Rayonlar tuproq namligining xar xilligi bilan tavsiflanadi. Kichik rayon tuproq-
iqlim rayonining bir qismi bo‘lib, taksonomik qatorning quyi regional birligi
hisoblanadi. U rayon ichidagi alohida dalalararo tafovutlarning yuza kelishi asosida,
shuningdek tabiiy chegaralar tuproq-mikroiqlim tiplarini birlashtirish yo‘li bilan
ajratiladi. Kichik rayonlar quyidagi ko‘rsatkichlar bilan tavsiflanadi: tuproqning 10
sm chuqurlikdagi 5°C dan yuqori oylik o‘rtacha haroratlari yig‘indisi, tuproqning
metrli qatlamidagi foydali namlik zahirasi, tuproqning namlik zahirasi va haroratlari
yig‘indisining takroriyligi, qishloq xo‘jalik ekinlari rivojlanishi fazalarining
boshlanish muddati va boshqalar. Barcha miqdoriy ko‘rsatkichlar asosiy tuproq
tiplariga mansubdir.
Barabin pasttekisligi chegaralarida 6 ta rayon va 25 ta kichik rayon (mahalliy
tuproq iqlimi) ajratilgan.
Tuproq mikroiqlimining tipologik komplekslari mintaqa ichi iqlim turidagi
fatsiya tiplari va tabiiy chegaralar tiplari bo‘yicha ajratiladi. Ajratish, asosan,
tuproqdagi issiqlik almashinuvi jadalligi ko‘rsatkichlari (kal/sm sutka) va issiqlik
2
almashinuvi jadalligi koeffitsienti bo‘yicha amalga oshiriladi. Bunda issiqlik
almashinuvi jadalligi koeffitsienti tuproq tiplaridagi yuqori issiqlik oqimi bo‘ladigan
davrdagi issiqlik almashinuv qiymatining nazoratga nisbatini, ya’ni shu davrdagi
mintaqaviy tuproq tipidagi issiqlik almashinuvi qiymatlariga nisbatini ifodalaydi
(Barabin pasttekisligi ishqorsizlangan qora tuproqlarda). Bu tavsiflar yil davomida