Page 93 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma
P. 93
Eslatma: W v - may oyining birinchi dekadasida tuproqning metrli
qatlamidagi namlik zahirasi; W o’rt V-VII - may - iyul oylarida tuproqning metrli
qatlamidagi o‘rtacha namlik zahirasi; D tn V-VII - tuproqdagi namlik zahirasining
etishmasligi (W o’rt V-VII - W edns ga teng, bu erda W edns - eng kichik dala nam
sig‘imiga teng bo‘lgan namlik zahirasi); E – bug‘lanish; K n - namlanish
koeffitsienti; jadvalning birinchi qatoridagi ko‘rsatkichlar namgarchil yillarga,
ikkinchi qatori- qurg‘oqchil yillarga tegishli.
Binobarin, namlik ko‘rsatkichlari, vegetatsiya davri oylaridagi
yog‘ingarchiliklarning tarqalish xarakteri va bahorgi bug‘doy hosili miqdori
o‘rtasidagi muayyan bog‘liqlik aniqlangan. Eng yuqori bog‘liqlik hosil miqdori
bilan namlik ko‘rsatkichlari o‘rtasida kuzatiladi, ya’ni:
Bu yerda, W v - vegetatsiya boshida (may oyining birinchi dekadasi)
tuproqning metrli qatlamidagi foydali namlik zahirasi (mm); W VII - iyulning 3-
dekadasidagi namlik zahirasi; N -yog‘ingarchiliklar; E 0 - havo namligi
etishmasligining yig‘indisi; - koeffitsient 0,6.
L.S.Kelchevskaya va N.I.Kobrinalar (1971) tomonidan esa O‘rta Volga
bo‘yi mintaqalarida bahorgi bug‘doy hosildorligini baholashga moslab tuproq -
iqlim rayonlashtirish o‘tkazildi. Mualliflar tuproqdagi namlik sarfi yig‘indisi bilan
bug‘doy hosili o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqlagan. Ular turli tuproq tiplari tarqalgan
maydonlarda tuproqdagi foydali namlik zahirasi ko‘rsatkichi bo‘yicha xarita
yaratilgan. Mazkur hududda oltita namlik mintaqasi va tuproq tipi ajratildi,
ularning tavsifi quyidagi 28-jadvalda keltirilgan.
28-jadval
O‘rta Volga bo‘yi tuproq-iqlim resurslarining bahorgi bug‘doy hosildorligiga
muvofiq ravishdagi tavsifi
Namlik mintaqasi, tuproq Tuproqning metrli Vegetatsiya Tuproq-iqlim
tiplarining unumdorligiga qatlamidagi foydali nam davrida resurslarini
mos bug‘doy hosili zahirasi tuproqdan baholash
Vegetatsiya Vegetatsiya namlikning s/ga %
boshi oxiri sarflanishi
(mm)
Nam, chimli-podzol va 200-175 75 275-250 8,0-7,5 50-45
kulrang o‘rmon
tuproqlar, bug‘doy hosili
kam
92