Page 96 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

Mustaqil ishlash uchun savollar:

1. Tuproq iqlimini rayonlashtirish deganda nimani tushunasiz?
2. Iqlimshunoslikda suv resurslarini baholashda qaysi ko‘rsatkichlardan
foydalaniladi?
3. Tuproq - iqlimini rayonlashtirish bo‘yicha birinchi marta qaysi hududlarida
amalga oshirilgan?
4. Tuproq iqlimini rayonlashtirish uslublari va prinsiplari deganda nimani
tushunasiz?

MULCHALASH AGROTEXNOLOGIYASI YORDAMIDA TUPROQ
IQLIM ELEMENTLARINI MO‘TADILLASHTIRISH YO‘LLARINI
O‘RGANISH.

Ma’lumki, tuproqning havo rejimi gidrotermik omillarga bog‘liq bo‘lib
tuproq iqlimining tarkibiy qismlaridan hisoblanadi. Karbonat angidrid gazining
hosil bo‘lish jadalligi va kislorodga bo‘lgan ehtiyoj sezilarli darajada tuproq
harorati hamda mikrobiologik jarayonlarning darajasiga bog‘liqdir. Karbonat
angidrid gazining hosil bo‘lish tezligi va kislorodning kamayishi tuproq namligiga
bog‘liq hisoblanadi, quruq tuproqlarda bu jarayon ancha sekinlashishi yoki
butunlash to‘xtashi kuzatiladi.
Ko‘pchilik olimlarning ta’kidlashicha, tuproq havosidagi CO 2 ning

miqdoriga o‘simlik ildizlarining nafas olishi katta ta’sir ko‘rsatadi.
N.T.Konstantinovaning (1950) tadqiqotlariga ko‘ra, tuproqlarni torf,
yog‘och qipig‘i, go‘ng bilan mulchalash tuproqda maqbul havo rejimi yaratilishiga
imkon yaratadi. Tuproqlar mulchalanganda CO 2 ni oshishi o‘simliklarning
fotosintetik jarayonlariga ijobiy ta’sir etib, tuproqda CO 2ning tanqisligini bartaraf
etishga yordam beradi.
A.Karimov (1963) ning tadqiqotlarida aniqlanilishicha, g‘o‘zani ko‘mir
changi va qora qog‘oz bilan mulchalash tuproq havosida mulchalanmagan
variantlarga nisbatan CO 2 miqdorini bir necha barobarga oshiradi. Bu esa o‘z
navbatida fotosintez jarayonlarining tezlashishiga, assimilyasiya organlarini
ko‘payishiga va g‘o‘zaning hosildorligini ortishiga ta’sir etadi.
R.Abduraximovning (1966) ta’kidlashicha, tuproqlarni neft chiqindilari
bilan mulchalash g‘o‘zani ekish vaqtida va 4-5 chin barglari hosil bo‘lguncha
tuproqning haydalma va haydalma osti qatlamining havo rejimini yaxshilaydi.
Yuqorida keltirilganlardan ko‘rinib turibdiki, havo rejimi tuproq iqlimining
asosiy elementi hisoblanib O‘zbekiston sharoitida etarlicha o‘rganilmaganligini
hisobga olgan holda Toshkent vohasida tarqalgan sug‘oriladigan o‘tloqi tuproqlar
sharoitida g‘o‘za ekishda tuproq havo rejimiga polietilen plyonka bilan
mulchalashning ta’sirini o‘rganish bo‘yicha tadqiqotlar olib borildi (Xoliqulov,
Turapov, 1977). Tadqiqot natijalari quyidagi 29-rasmda keltirilgan.
Olingan ma’lumotlarga ko‘ra, nazorat va mulchalangan variantlarda O 2 va
CO 2 gazlarining yig‘indisi 21% dan oshmaydi. Polietilen plyonka bilan mulchalash
tuproq havosi tarkibiga sezilarli ta’sir 95 etganligi kuzatildi. Mulchalangan