Page 99 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

ekish va tuproqlarni chuqur yumshatish ayrim xo‘jaliklarda umuman
qo‘llanilmaydi. Respublika bo‘yicha pushtaga ekish 500-550 ming, plyonka ostiga
chigit ekish esa 150-200 ming gektarni tashkil qiladi, xolos.
Qator oralari 90 sm bo‘lgan pushtalar asosida kam ishlov beruvchi,
mulchalash yangi texnologiya ishlab chiqilishi natijasida maqbul tuproq sharoitlari
yaratiladi va ushlab turiladi hamda qishloq xo‘jalik ekinlarining hosildorligi
oshishi va sifati yaxshilanadi. Tuproqga kam ishlov berish bilan birgalikda
mulchalash taklif qilinadigan agrotexnik usul tuproqda qatqaloq bo‘lishini oldini
oladi, barvaqt, baquvvat xatosiz o‘simlik nihollari olishini ta’minlaydi, atrof
muhitni ifloslanishdan saqlaydi, tuproq, tuz, oziqa, havo, issiqlik tartibotini
yaxshilaydi, o‘simliklardan ko‘p miqdorda va arzon hosil olishni ta’minlaydi,
hamda yoqilg‘i-yog‘lovchi materiallardan, texnika va ishchi kuchidan samarali
foydalaniladi.
Tuproq unumdorligini belgilovchi omillardan – bu tuproqlarni fizik
xossalaridir. Yetakchi o‘rinda tuproq zichligi va haydov qatlamining struktura
holati hisoblanadi. Tuproq qatlami zichligi struktura tashkil bo‘lishida agregat
ko‘rsatgichini, suv-havo nisbatini va tuproqda issiqlik almashinishini, qattiq qismi
va bo‘shliqlar nisbatini, zarrachalar miqdorini va bir-biri bilan aloqadorligini
belgilaydi. Tuproq qatlami zichligi uning miqdoriy tarkibiga, turli kattalikdagi
agregatlar nisbatiga, granulometrik tarkibiga bog‘liq. Tuproq qatlami zichlik
kattaligi tuproqga inson ta’siri tezligini aniq ifodalaydi. Shu sababli tuproq qatlami
zichligi turli me’yorda nazorat qilish orqali agroekologik nuqtai nazardan kritik

holatni borligi yoki yo‘qligi haqida axborot olish mumkin. Tuproqga texnogen
yukni oshishi og‘ir texnikadan foydalanilishi ifodalansa, haydov qatlamiga ishlov
berishning oshishi yuqori me’yorda mineral o‘g‘itlar berilishi, sug‘oriladigan
dehqonchilikda ekin maydonlarini kengayishi har doim ekologik qarama-
qarshilikni, agronomik, shu jumladan agrofizik nuqtai nazardan noqulaylikni
keltirib chiqaradi.
Ma’lumki, birdan-bir tuproq unumdorligini oshiruvchi samarali usullardan
biri zichlik qatlamini tartibga solishdan iborat bo‘lib, sug‘oriladigan tuproqlarda
qishloq xo‘jalik ekinlarining hosildorligini oshirish – haydov qatlamini chuqur
yumshatish va 40 sm va undan chuqurga shudgor qilish hamda ularni pushta ustida
o‘stirishdan iboratdir.
G.M.Meersoning kuzatishlaricha pushtaga ekish nihollarni barvaqt olishga,
g‘o‘za rivojlanishini tezlashtirishga va paxta hosildorligini 2-4 sga oshirishga
ko‘maklashishini va g‘o‘zani pushta ustida o‘stirilganda issiqlik, suv tartiboti,
mikrobiologik sharoitlarni, tuproq haydov qatlamini va g‘o‘zani oziqlanish
tartibotini yaxshilanishi hisobiga hosildorlik oshishini takidlab o‘tgan.
A.K.Kashqarov, T. Z. Fayziev, R.Kurvantaevlarning ma’lumotlari bo‘yicha
g‘o‘zani bu usulda o‘stirilganda tuproqda yumshoq holat ushlab turishga imkon
yaratadi. U yaxshi qiziydi, g‘o‘zani o‘sishi va rivojlanishi jadallashadi, uning
hosildorligi esa 3-6 sga oshadi.
R.R.Avezov, B.X.Qosimov, G.Ya. Umarov, S.P.Po‘latov, I.T.Turapov,
R.R.Avezov, B.X.Qosimovlarning ma’lumotlari pushta yuzasi quyoshga
qaratilib g‘o‘za o‘stirilsa bir qancha 98 ustunliklarga ega bo‘ladi: radiatsiya