Page 104 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

Analizni davom ettirish maqsadida 3 mm. li elakdan o'tkazilgan tuproq
namunasidan 100-150 g. olib, chinni qovonchada rezinali (kauchukli) ezgich orqali
maydalab bir-biriga kiygizilgan teshiklarinnng kattaligi 3-1 mm. bo'lgan
elakchada-shag’al, 1-0,5 mm. da - yirik qum, 0,5-0,25 mm da-o'rta qum, 0,25 m.m
dan kichik elakchada esa mayda qum miqdorini aniqlaymiz. Olingan
ma'lumotlardan absolyut quruq tuproq vazniga nisbatan protsent miqdorini
aniqlaymiz.
Olingan ma'lumotlar aniq bo'lishi uchun qum zarrachalaridan chang va il
ajratilishi lozim. Buning uchun qum zarrachalari toza suvda qaynatiladi yoki
maxsus eritmalar yordamida toki eritma tiniq xolga kelgungacha ishlanadi. Shu
usul bilan qum zarrachalarining, xattoki toshli qismning miqdori ham topiladi

Mustaqil ishlash uchun savollar:
1. Tuproqning mexanik tarkibi uni unumdorligiga qanday ta'sir qiladi.
2. O'zbekistonda qanday tuproqlar tarqalgan.

TUPROQNING MEXANIK TARKIBINI PIPETKA YORDAMIDA
O'RTACHA NAMUNA OLISh YO'LI BILAN LABORATORIYA
ShAROITIDA ANIQLASh.

Mashg’ulotdan maqsad. Tuproq zarrachalarinining foiz xisobidagi nisbiy
miqdori ularning mexanik tarkibi deyiladi.

Mexanik analiz qilishning hozirgi davrda juda ko'p usullari mavjud. Bular
ichida eng ko'p tarqalgan va ixchamlashtirilgani pipetka metodi hisoblanadi.
Buning uchun tuproqnipg har xil katta-kichiklikdagi zarrachalaridan suspenziya
tayyorlanadi. Suspenziyadan pipetka yordamida o'rtacha namunalar olib ularning
tarkibi aniqlanadi, protsent miqdorida hisoblanadi.
Pipetkaning umumiy ko'rinishi va kerakli asbob-uskunalar aks ettirilgan. Bu
metod yordamida (Mexanik analiz qilish 2 qismdan iborat). Tuproqni analizga
tayyorlash va har xil kattalikdagi mexanik zarrachalarning miqdorini aniqlashdir.
Tuproq namunasini analizga tayyorlashning asosiy maqsadi-agregatlarni
buzish va tuproqning bir-biriga yopishib yotgan mexanik elementlarini to'la-to'kis
qismlarga ajratishdan iborat. Bu jarayonni tezlatish uchun har xil kimyoviy
eritmalar qo'llaniladi.
Natriy bilan to'yingan tuproqlar esa suvda juda yaxshi bo'tanalashgan
suspenziya hosil qiladi. Natriy oksalat bilan karbonatli tuproq o'rtasida ketadigan
reaktsiya quyidagicha:

ÒuproqCa+ Na C O = Òuproq Na + Ca C O
2
4
2
Na 2 2 4
CaCO + Na 2 C 2 O = Ca 2 C 2 O + Na 2 CO 3
4
4
3

103