Page 21 - YARMUHAMMEDOV J. DORIVOR_O’SIMLIKLAR_FLORASI_VA_SISTEMATIKASI_FANIDAN

2. Sistematik birliklar nima?
3. Katigoriyalardagi qo’shimchalar haqida ma’lumot bering?

4. A.L. Taxtadjyanning “Magnoliofita” nomli monografiyasi nima haqida?

MAVZU: SISTEMATIK (BIRLIKLAR (KATEGORIYALAR)NING
NOMLARI VA QO‘SHIMCHA (AFFIKS)LARI

Dars maqsadi: Talabalar Sistematik birliklar kategoriyalarining nomlari
va qo’shimcha (affiks) lari haqida mukammal o’rganib, dorivor o‘simliklar
sistematikasi, o‘simliklarning asosiy oilalari va ularning vakillarini tahlil etish va

amaliy ko‘nikmalar hosil qilish.
Identiv o‘quv maqsadi:

1.O‘simliklar sistematikasida turlarni binar nomeklatura asosida oilalarini
aniqlay oladi.
2.Dorivor o‘simliklar lotincha (nomeklatura) nomlarini o‘qish qoidalarini

biladi.
Kerakli jihoz va materiallar: O‘quv-uslubiy qo‘llanmalar, tarqatma
materiallar, o‘simliklar aniqlagichi, taqdimot.

O‘simliklarga bag'ishlab o‘zbek tilida nashr etilayotgan ayrim ilmiy
ommabop asarlarda, ba’zi maqolalarda hamda darslik va qo‘llanmalarda

o‘simliklarni nomlashda chalkashliklarga yo‘l qo‘yilib, atama va
kategoriyalarning nomlari buzib yozilmoqda. Bulardan tashqari, bir tur yoki
turkumga mansub o‘simlikning bir necha nomlar bilan yozilish hollari ham
kuzatilmoqda. O‘simliklarning o‘zbekcha botanik terminlari va ularning ilmiy

asoslari hamda turli darajadagi kategoriyalarning nomlari to‘liq ishlab
chiqilmaganligi sababli nashr etilgan darsliklarda birliklarning nomlarini

yozishda bir qator kamchiliklarga yo‘l qo‘yilgan. Ana shu xilma-xillikni
qiyoslash maqsadida o‘zbek tilida turli vaqtlarda nashr etilgan botanikaga oid
darsliklarga (Kursanov va b., 1963; Sahobiddinov, 1966; Burigin va b., 1977;
Hamdamov va b., 1990; Mahkamova, 1995) qisqacha to‘xtalib o‘tamiz. Darsliklar

oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun yozilganligi tufayli keltirilgan kategoriya va
taksonlarning soni jihatidan ancha farq qiladi. Darsliklarda qabul qilingan yirik
birliklar—bo‘limlami yozishda ham ba’zi kelishmovchiliklar mavjud. Jumladan,

rus tilidagi „Моховидные" (bo‘limi) o‘zbek tilida „Moxsimonlar",
„Yo‘sinsimonlar" deb, „Псилотовидные " — „ Psilotsimonlar",
„Psilofitsiomonlar", „Psilotlar" deb, „Хвощевидны е" —„ Ponabarglilar" yoki

„Bo‘g'imlilar", „Ponabargsimonlar" deb, „Папоротниковидные" —

21