Page 31 - YARMUHAMMEDOV J. DORIVOR_O’SIMLIKLAR_FLORASI_VA_SISTEMATIKASI_FANIDAN

O‘rta Osiyoda tarqalgan. Shimoliy Amyerikada tarqalgan еl turlarining ayrimlari
50-60 metrdan to 80 metrgacha balandlikka ega. Ular 500-600 yil yashaydi. Yel

daraxti shoxlari yanvar oyida o‘tkaziladigan yangi yil archa bayramida bezatish
uchun ishlatiladi.
Sarvdoshlar- Cupresaceae oilasiga 19 ta turkum 130-150 ga yaqin tur
kiradi, ular har ikkala yarim sharda ham tarqalgan. Oila vakillari bir yoki ikki uyli

daraxt va butalar bo‘lib, ularda smola yo‘llari bo‘lmaydi. Barglari ninasimon yoki
tangachasimon novdada qarama - qarshi yoki halqasimon o‘rnashgan. Erkaklik
(changchi) qubbalari yakka holda bo‘lib, mikiosporafillari qalqonsimon,

mikrosporangiylari 2-6 ta. Erkaklik gametofiti reduksiyalangan. Urg‘ochi
(urug‘chi) qubbasida qoplag‘ich tangacha barg va urug‘ tangachasi qo‘shilib
o‘sib, bittaga aylangan, qoplag‘ich tangacha bargi yog‘ochlangan yoki yumshoq

etli (archalar)dir.
Sarv (kiparis) - Cupressus turkumi 15-20 ta turga ega, balandligi 30-50 m,
bir uyli daraxt va buta o‘simlik. O‘rta Yer dengizining atrofida, Himolay, Janubiy

Xitoy va Amyerikada tarqalgan. Qrim, Qora dengiz qirg‘oqlarida, ayrim turiari
O‘zbekistonda ham manzarali o‘simlik sifatida o‘stiriladi. Doimiy yashil sarv -

30 m li, 2000 yilgacha umr ko‘radi. O‘zbekistonda piramidasimon sarv Toshkent,

Samarqand, Farg‘ona vodiysida uchraydi.
Tuya (Thuja) turkumi bir uyli daraxt va butalardan iborat bo‘lib, 6 turga
ega. Shulardan G‘arb tuyasi (Thuja occidentales) asosan Xitoyda tarqalgan.
Manbalarda ko‘rsatilishicha, Sharq tuyasi sarv O‘rta Osiyoda muqaddas daraxt
sifatida o‘stirilgan. Archa - Junipyerus turkumiga 14 ta tur kiradi. MDH
florasida 21 turi uchraydi. Shundan 3 ta turi Zarafshon archasi - Jynipyerus
zezavschanica yarim sharsimon va Turkiston archasi (Jynipyerus turkistanica)
O‘zbekistonning tog‘li hududlarida tarqalgan. Bundan tashqari, eng chiroyli
archalardan Virgin archa (J.vyerginia) bo‘yi 15-30 m balandlikda, manzarali
o‘simlik sifatida respublikamizning shaharlarida o‘stirilmoqda. Qrim va
Kavkazning janubiy qirg‘oqlarida o‘stiriladi, yog‘ochi еngil, yumshoq bo‘lib,
qalam, yog‘ochsozlikda ishlatiladi. Zarafshon sarv archalaridan O‘rta Osiyo
xalqlari qadim zamonlardan pistako‘mir olishda ishlatganlar.
Topshiriqlar:
1. Ephedraceae, Pinaceae, Cupressaceae oilalari vakillarini sistematik
tahlil q iling.

2. Qizilchadoshlar (Ephedraceae) oilasining o‘ziga xos morfologik
va biologik hususiyatlarini yozing.
3. Qarag‘aydoshlar (Pinaceae) oilasining o‘ziga xos morfologik va

31