Page 30 - YARMUHAMMEDOV J. DORIVOR_O’SIMLIKLAR_FLORASI_VA_SISTEMATIKASI_FANIDAN

bo‘g‘im va bo‘g‘im oraliqlariga aniq ajralgan. Barglari poyada qarama-qarshi yoki
xalqa bo‘lib joylashgan, ikki uyli o‘simlik. Mikrostrobillari ayrim xollarda

boshoqcha shaklida to‘p-to‘p bo‘lib joylashgan, ost tomonida 8 juft qipiqsimon
barglari bor. Barglari poyada qarama-qarshi yoki xalqa bo‘lib joylashgan, ikki
uyli. Barg qo‘ltig‘ida ikki bargli “gul qo‘rg‘onidan” iborat mikrosifofil
(changchi)lari joylashgan. Megastrobillari ham boshoqcha shaklida, ost tomonida

qipiqsimon qoplama barglari bor, uning ustida esa yopqich barglar bilan yarim
yopiq xolda joylashgan bitta urug‘murtak mavjud. Qoplama barg ikki qavat,
uning ichkisi naysimon uzun tortgan, shamol yordamida tarqaladigan changni

tutib olishga moslashgan. No‘tsellus ichida boshlang‘ich endosperm va ikkita
arxegoniy joylashgan. Urug‘lanish natijasida vujudga kelgan zigotadan
urug‘murtak, undan esa, o‘z navbatida urug‘ shakllanadi. Uning ustki qatlami

qattiqlashadi, qoplama barglari esa yumshoq, etli va shirali holatga o‘tadi.
Qarag‘aydoshlar- Pinaceae oilasi, 10 ta turkum va 250 taga yaqin turni o‘z
ichiga oladi. Shimoliy Yevrosiyo va Shimoliy Amyerikada tayga o‘rmonlarini

hosil qiladi. Qarag‘aydoshlar, asosan, doimo yashil, qisman bargini to‘kuvchi
daraxt hamda ayrim yotib o‘suvchi butalardan tashkil topgan. Barglari ignasimon,
tangachasimon, ingichka nashtarsimon, turlicha kattalikda. Qarag‘aydoshlaming
barglari, asosan ko‘p yillik, 2- 7 yilgacha to‘kilmaydi. Qubbalari ayrim jinsli, bir

uyli. Erkak qubbasi juda mayda, bahorda o‘sib chiqqan novdalar asosida
boshoqchaga o‘xshash cho‘ziq shaklda, sariq rangda to‘p-to‘p bo‘lib joylashgan.

Urg‘ochi qubbalari yakka-yakka joylashgan. Erta bahorda о‘sib chiqqan yon
novda uchida hosil bo‘ladi. Chunki shamol uchirib kelgan changlarni tutib qoladi.
Qarag‘ay turkumiga 100 ga yaqin turga ega, tabiiy sharoitda Ozarbayjon bilan
Gruziyada o‘suvchi eldar qarag‘ayi, qurg‘oqchillikka chidamliligi uchun

O‘zbekistonning ko‘pchilik shaharlarida manzarali daraxt sifatida о‘stiriladi.
Qarag‘ay doimo yashil daraxt. Subtropik iqlim mintaqalarida qarag‘ay turlari
tog‘li o‘lkalarda o‘sadi va o‘z arealida aralash yoki sof o‘rmonlarni hosil qiladi.

Bu turkumning oddiy qarag‘ay - Pinus selvestris, Sibir qarag‘ayi-P.sibirica kabi
turlari keng tarqalgan. Qrim va Kavkazda Kavkaz qarag‘ayi o‘sadi. Oddiy
qarag‘ay- areali keng hisoblanadi. O‘rta va Shimoliy Yevropadan Shimoliy

Osiyoga qadar tarqalgan. U muhit sharoitini tanlamaydi. Janub sharoitida tog‘li
hududlarda, qumloq daryo sohillarida, botqoqliklarda o‘rmon hosil qiladi.
Yorug‘sevar poyasi tik o‘sadi, balandligi 20-40 m. Po‘stlog‘i qizg‘ish-qo‘ng‘ir.

Urug‘i yordamida ko‘payadi.
Qoraqarag‘ay turkumiga 30-50 ga yaqin tur kiradi. Ular soyasevar
o‘simliklar bo‘lib, Shimoliy-sharqiy Yevropada va Sharqiy Sibir, Kavkazda,

30