Page 30 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

hosil qilish xususiyati, ya’ni erkin o‘sish sharoitlarida to‘g‘ri ko‘p tomonli shakllarni

- kristallarni (yunoncha «kristallos» - muz) vujudga keltirishi hisoblanadi.

Kristallar bilan batafsil kristallografiya fani shug‘ullanadi. Kristallarning sirti

tekislik - tomonlar bilan chegaralangan bo‘lib, ular to‘g‘ri chiziqlar - qirralar bilan

kesiladi. Qirralar kesishgan nuqta uchlarini tashkil etadi.

Kristallarning tashqi shaklida kristall panjaralar tuzilishining qonuniyatlari

aks etgan bo‘ladi, shuning uchun ham har bir kristall modda, shu jumladan har bir
mineral ham o‘zi uchungina xarakterli bo‘lgan shaklga ega bo‘ladi.

Kristallarning ichki tuzilish va tashqi shakli orasidagi bog‘liqlik
kristallografiyaning asosiy qonunlaridan biri - burchaklar doimiyligi qonuni bilan

ifodalangan bo‘lib, unga muvofiq bir xil moddaning barcha kristallarida tomonlari
(va qirralari) orasidagi burchak doimiydir.

Kristallarning eng xarakterli xususiyati bo‘lib ularning simmetriyasi

sanaladi.

Simmetriya (yunoncha - «mos o‘lchamlilik») tabiatda juda ham keng

tarqalgan, ammo u faqat kristallar dunyosidagina yaqqol ifodalangan bo‘ladi.

Kristallardagi simmetriya - bu figuralarning muayyan tomonlari, qirralari va

burchaklarining qonuniy takrorlanishi, ya’ni ma’lum burchakka buralganda oldingi

holatini egallashidir. Simmetriyani ta’riflash uchun simmetriya elementlari deb

ataluvchi hayoliy obrazlardan - nuqtalar, to‘g‘ri chiziqlar, tekisliklardan

foydalaniladi.

Simmetriya markazi (S) - kristall ichidagi nuqta bo‘lib, u jism yuzasidagi

barcha qarama-qarshi nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlarni teng ikkiga bo‘ladi.

Kristallarda faqat bitta simmetriya markazi bo‘lishi mumkin, nosimmetrik

shakllarda esa umuman bo‘lmaydi.

Simmetriya o‘qi (L) - to‘g‘ri chiziq bo‘lib, uning atrofida kristall shakl

aylantirilganda teng qismlari takrorlanadi, ya’ni u o‘z-o‘zining o‘rnini egallaydi.

Shakl 360° ga burilganda o‘z-o‘zining o‘rnini olish soni simmetriya o‘qining

tartibini belgilaydi. Kristallografiyada 2, 3, 4 va 6 tartibli simmetriya o‘qlari mavjud.

Simmetriya tekisligi (R) - bu shaklni bir-biriga nisbatan kuzgudagi aksidek

simmetrik teng ikki qismga bo‘luvchi hayoliy tekislikdir.