Page 32 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

hodisasi tushuniladi. Bunda hosil bo‘luvchi moddalar o‘zgaruvchi tarkibga ega

bo‘ladi va izomorf aralashma yoki qattiq eritma deyiladi.

Qattiq minerallar yaqqol kristall holatdan tashqari faqat rentgen strukturaviy

tadqiqotlarda ko‘rish mumkin bo‘lgan yashirin kristalli tuzilishga ega bo‘lishi

mumkin. Bunday minerallar odatda tabiiy kolloidlarning degidratastiyasi va qayta

kristallanishi tufayli vujudga keladi. Ularga limonit, xalstedon, opal, kaolinit misol

bo‘la oladi.
Amorf minerallar, ya’ni tartibli ichki tuzilishga ega bo‘lmaganlari ancha

siyrak uchraydi va ularga ba’zi kvarst shishalari kiradi.
Minerallarning morfologik xususiyatlari. Tabiatda qattiq minerallar

asosan notog‘ri shakllardagi donalar holida tarqalgan bo‘lib, shakli va o‘lchamiga
bog‘liq bo‘lmasdan ichki kristall tuzilishga ega bo‘ladi. Tabiiy tomonlari juda yaxshi

shakllangan kristallar juda kam uchraydi.

Kristallarning ko‘rinishi. Minerallar izometrik shaklda, bir vaikki

yo‘nalishda cho‘zilgan bo‘lishi mumkin.

Kristallarning qo‘sholoqlari. Qo‘sholoq deb muayyan bir mineralning ikki

kristalli birga o‘sganligiga aytiladi. Qo‘sholoq eritmada vujudga kelgan

kristallchalarning o‘sishi vaqtida bir-biriga tutashishi va mexanik ta’siri hamda

kristall moddalarning polimorf o‘zgarishi tufayli kelib chiqadi.

Minerallarning optik xossalari. Minerallarning shaffofligi- bu ularning nur

yo‘nalishini o‘zgartirmasdan turib o‘zidan yorug‘lik o‘tkazish xususiyatidir.

Shaffoflik mineralning kristall strukturasi, rangining yorqinligi, mayda dispers

qattiq va gaz-suyuq qo‘shimchalarning mavjudligi, ularning tuzilishi, tarkibi va hosil

bo‘lish sharoitlari xususiyatlari bilan bog‘liq. Minerallar shaffoflik darajasi bo‘yicha

shaffof, yarim shaffof, chetlari oqaruvchi, noshaffof turlarga bo‘linadi.

Minerallarning rangi eng avvalambor beixtiyor inson diqqatini o‘ziga jalb

qiladi va shuning uchun ham muhim belgilaridan biri sanaladi.

Yorug‘likning butun ko‘rinuvchi spekto‘ri bir tekis yutilganda vujudga

keladi. Axromatik ranglarga misol qilib rangsiz tog‘ xrustali, sutsimon-oq kvarst,

kulrang osh tuzi va qora pirolyuzitni ko‘rsatsa bo‘ladi.