Page 37 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

plastinkalardangina nur to‘tadigan, shunda ham tagidagi narsalar bilinar-bilinmas

ko‘rinadigan minerallar xira (dala shpati) va xech nur o‘tkazmaydigan minerallar

tiniqsiz minerallar (pirit, magnetit) deb ataladi.

1.5 Sinishi.

Ba’zi minerallarning muhim belgilaridan biri sinishdir. Sinish deb mineralni

sindirganda yoki bo‘lganda xosil bo‘ladigan yuzaga aytiladi. Sinish bir necha xil

bo‘ladi: yuzasi chig‘anoqlar yuzasiga o‘xshab konsentrik – to‘lqinsimon botiq yoki
do‘ng bo‘ladigan chig‘anoqsimon sinish yuzasi bir tomonga tarang zirapchalar bilan

qoplangan-zirapchalar sinish(tolali gips, asbest) yuzasi xira, g‘adir - budir bo‘lib,
mayda chang bilan qoplangan -kesaksimon sinish (koalin, limonit) tekis sinish

(magnetit) mayda kristallik agregatlarda uchraydigan donador sinish (maramor)
shular jumlasidandir.

1.6 Ulanish.

Minerallarning eng muhim belgilaridan biri – ulanish, ya’ni kristallik

minerallarning tekisliklar bo‘yicha bir yoki bir necha kristolografik yo‘nalishda

bo‘linib, oynadek yaltiroq tekis yuza hosil qila olishdir, bunday tekis yuza ulanish

tekisligi deb ataladi. Juda mukammal (etilgan) ulanish tafovut qilinadi, bunda

mineral juda osonlik bilan (masalan, tirnoq bilan) ayrim plastinka yoki varaqlarga

ajralib, oynadek silliq ulanish tekisligi hosil qiladi. (gips).

Mukammal ulanish shu bilan farq qiladiki, mineral bolg‘a bilan sekingina

urilganda, yaltiroq ulanish tekisliklari bilan cheklangan bo‘lak yoki plastinkalarga

ajraladi (tosh tuzi, kalsit).

Nomukammal (etilmagan) ulanish juda qiyinlik bilan aniqlanadi. Bunday

vaqtlarda minerallar parchalanar ekan, noto‘g‘ri sinish yuzasi ko‘proq

bo‘ladi.(gematit, olivin). Ba’zi minerallarda ulanish bo‘lmaydi, bunday minerallar

ba’zan juda nomukammal (etilmagan) ulanilsin mineral deb yuritiladi. Ular

bo‘linganda faqat noto‘g‘ri sinish yuzasini hosil qiladi xolos. Bunga misol qilib

kvarsni olish mumkin.

1.7 Qattiqligi.

Odatda har hil minerallarning qattiqligi xar xil bo‘ladi, shu bilan baravar bir

mineral qattiqligi ma’lum bir me’yorda doimiy bo‘ladi. Mineralning tig‘ bilan