Page 41 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.
P. 41
1.9.Minerallarning mo‘rtligi va bolg‘alanishi.
Minerallarning diagnostik belgilari sifatida foydalanish mumkin bo‘lgan
mexanik xossalaridan mo‘rtligi va bolg‘alanishini ko‘rsatib o‘tish mumkin. Mo‘rtlik
deb bosim ostida yoki zarbadan moddaning burdalanish xossasiga aytiladi.
Bolg‘alanishi deganda moddalarning bosim ostida yupqa plastinkalarga
yalpoqlanishi va plastik bo‘lishi tushuniladi.
Ulanish yuzasi – mineral kristalining kuch ta’sirida kristalografik yuzalari
bo‘yicha ajralishiga ulanish yuzasi deyladi. Minerallarning ulanish yuzasining
aniqlik darajasiga ko‘ra quyidagilarga bo‘linadi: minerallarning ulangan yuzasi juda
mukammal, ulangan yuza notekis, ulangan yuza o‘ta nomukammal.
Sinish – bu fizik xossa ba’zi minerallar uchun mukammal belgidir.
Minerallar biron narsa bilan maydalanganda yuza turining paydo bo‘lishiga sinish
deyladi. Minerallarning ulangan yuzasi bo‘lsa to‘g‘ri, bo‘lmasa noto‘g‘ri sinish hosil
qiladi.
Minerallar chig‘anoqsimon, kukuinsimon, to‘g‘ri donali va noto‘g‘ri va
tolali sinishlar hosil qiladi.
Tiniqlik – ko‘pchilik minerallar ma’lum darajada tiniqlik xususiyatlariga
ega. Minerallarning o‘zidan nur o‘tkazish qobilyatiga ko‘ra quyidagilarga bo‘linadi:
1. Tiniq minerallarning yupqa plastinkasi orqali predmet aniq ko‘rinadi,
yarim tiniq, nurlanuvchi, tiniq bo‘lmagan minerallar
Minerallarning boshqa xossalari. Ba’zi minerallar uchun alohida, faqat
ulargagina xos bo‘lgan xossalarga - magnitligi, mazasi, hidi, radioaktivligi, xlorid
kislota bilan reaksiyaga kirishi va boshqa belgilarga ega. Barcha minerallar ham
alohida xossalarga egamas, ammo ularning bo‘lishi diagnostika vazifalarini
echimini osonlashtiradi.
Minerallarning magnitligi. Magnitlikni aniqlash uchun kuchli, yaxshisi
magnitning taqasimon shakllari kerak bo‘ladi. Mineralning magnitligi uning kukuni
bo‘yicha aniqlanadi.
Minerallarning mazasi. Sho‘r maza galitga (osh tuzi), achchiq-sho‘r esa
silvinga xos. Bundan tashqari bu minerallar suvda oson eriydi va gigroskopik - suv
yutish xususiyatiga ega bo‘ladi.
