Page 41 - Microsoft Word - Tarmoq_texnologiyalari_O˘quv_qo˘llanma_2022

almashinish uch xil usulda amalga oshiriladi: simpleks, yarim dupleks va to’liq

dupleks.

-Simpleks uzatish. Bunday uzatish turida ma’lumot fakat bir tomonga karab

okadi. Bunga an’anaviy televideniyeni misol keltirish mumkin: ma’lumot doim

uzatish stantsiyasidan televizion antennalarga uzatiladi. Teskari yo’nalishda xech

qanday signallar uzatilmaydi. Ba’zi kompyuterlashgan ma’lumot yiguvchi

qurilmalar xam shu printsip asosida ishlaydi(masalan, yer kimirlashi parametrlarini

ulchaydigan seysmograf).

-Yarim dupleks uzatish. Bu usulda ma’lumot ikkala yo’nalishda xam uzatilishi

mumkin, ammo bir vaqtda bu yo’nalishlardan biri orqaligina ma’lumot uzatilishi

mumkin. Bu usul ma’lumot almashinish uchun eng keng ishlatiladi.

-To’liq dupleks uzatish. Bu usulda ma’lumot bir vaqtda ikkala yo’nalish

bo’yicha xam uzatilishi mumkin. Telefon yordamida gaplashishni bunga uxshatish

mumkin. Bunday ma’lumot almashinish usuli yirik kompyuter tizimlarida

qo’llaniladi. Bu usuldan ba’zi yangi modem turlarida va Microsoft Netmeeting

kabi programmalar bilan ishlayotganda xam foydalanish mumkin.

Ma’lumot uzatish rejimlari: asinxron va sinxron.

Tasavvur qiling, kompyuteringiz “TABRIKLAYMIZ!!!” so’zini bit va baytlar

shaklida aloqa liniyasi orqali uzatyapti. Savol tug’iladi: qabul qiluvchi qurilma

qaysi bayt(bitlar ketma-ketligi) qachon boshlangan (ya’ni aynan qaysi bitdan

boshlangan) va qayerda tugaganligini qanday aniqlaydi? Masalan,

….10001001010010110 010010101101…. Bo’lakda qaysi baytlar turibdi. Baytlar

nima bilan ajratilgan. Albatta 1 baytning 8 bitdan iborat ekanligini bilish xam buni

aniqlash uchun yetarli emas. Bayt aynan qaysi bit (0 yoki 1) dan boshlangan va

tugaganligini bilish kerak. Sinxron va asinxron uzatish shu narsaga asoslangan.

Umuman, xar qanday ma’lumot yo sinxron yoki asinxron usulda uzatiladi.

- Asinxron ma’lumot uzatish. Bu usul deyarli barcha shaxsiy kompyuterlarda

qo’llaniladi va “boshlash-tugatish (start-stop) uzatish” deb xam yuritiladi.

(“Asinxron” suzi kadimgi grekcha suz bo’lib, “vaqti bir xil emas” degan ma’noni

bildiradi). Asinxron uzatishda xar bir vaqt oraligida bitta bayt(bitlar ketma-ketligi)

uzatiladi. Bunda xar bir baytni tashkil etuvchi bitlar ketma-ketligi “qavslarga”

40