Page 506 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

เอื้องแส้ม้าเขาหลวง
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

กลีบปากสีน�้าตาล จัก 3 พู รูปรี ยาว 2.2-2.6 ซม. พูกลางรูปไข่กว้าง ยาว 6-9 มม. เอื้องหงอนไก่
มี 3 สัน ปลายแฉกลึก สันเรียวแคบ ขอบจัก ปลายมีสันคล้ายท้องเรือ 3-7 สัน Aeschynanthus fulgens Wall. ex R. Br.
เส้าเกสรยาว 1.6-2 ซม. มีปีกคล้ายถุงเรียวแคบจรดโคน ปลายจัก ก้านดอกรวมรังไข่
ยาว 1-3.8 ซม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ เอื้องหมาก, สกุล) วงศ์ Gesneriaceae
พบที่คาบสมุทรมลายู และทางภาคใต้ของไทยที่นครศรีธรรมราช กระบี่ ปัตตานี ไม้พุ่มอิงอาศัย สูงได้ถึง 60 ซม. ล�าต้นเกลี้ยง ใบเรียงตรงข้าม รูปขอบขนาน
ยะลา ขึ้นตามคบไม้ในป่าดิบชื้น ความสูง 800-1950 เมตร หรือรูปใบหอก ยาว 4-17 ซม. ปลายแหลมยาว โคนรูปลิ่มหรือมน แผ่นใบหนา
เส้นแขนงใบไม่ชัดเจน ก้านใบยาว 0.5-2 ซม. ช่อดอกออกที่ปลายกิ่ง ไร้ก้าน มีได้ถึง
เอกสารอ้างอิง 16 ดอก ใบประดับรูปแถบ ยาวได้ถึง 1 ซม. ก้านดอกยาว 0.4-2.5 ซม. กลีบเลี้ยง
de Vogel, E.F. and H.Æ. Pedersen. (2014). Orchidaceae (Coelogyne). In Flora เชื่อมติดกันเป็นหลอด ยาว 0.3-1.8 ซม. ปลายแยกเป็น 5 แฉกตื้น ๆ หรือแฉกลึก
of Thailand Vol. 12(2): 430-431. ยาว 1-8 มม. ดอกสีส้มอมแดง ยาว 4-7 ซม. ด้านนอกมีขนสั้นนุ่ม โคนด้านในมี
ขนประปราย กลีบบน 2 กลีบ ยาว 4-7.5 มม. กลีบล่างคู่ข้างรูปสามเหลี่ยม ยาว
3-8 มม. กลีบกลางรูปขอบขนาน ยาว 0.5-1.4 ซม. พับงอกลับ เกสรเพศผู้ยื่น
พ้นหลอดกลีบดอก คู่หน้ายาว 2.5-5 ซม. เกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน ยาวประมาณ 1 มม.
ก้านเกสรเพศเมียยาว 0.5-4 ซม. มีขนละเอียด ผลยาว 16-42 ซม. เมล็ดมีตุ่ม
ปลายมีขนยาว 1.3-3.5 ซม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ว่านไก่แดง, สกุล)
พบที่พม่า จีนตอนใต้ ภูมิภาคอินโดจีน คาบสมุทรมลายู ในไทยพบแทบทุกภาค
ขึ้นตามคบไม้ในป่าดิบแล้ง ป่าดิบเขา และป่าดิบชื้น ความสูงถึงประมาณ 1350 เมตร
มีความผันแปรสูง โดยเฉพาะกลีบเลี้ยงที่เชื่อมติดกันขนาดไม่เท่ากัน

เอกสารอ้างอิง
Middleton, D.J. (2007). A revision of Aeschynanthus (Gesneriaceae) in Thailand.
Edinburgh Journal of Botany 64(3): 381-385.

เอื้องสายเสริต: ช่อดอกออกจากต้นอ่อน ห้อยลง ใบประดับรูปไข่กว้าง กลีบปากสีน�้าตาล จัก 3 พู พูกลางมี 3 สัน
เรียวแคบ ขอบจัก ปลายมีสันคล้ายท้องเรือ 3-7 สัน (ภาพ: เขาหลวง นครศรีธรรมราช - NT)
เอื้องแส้ม้าเขาหลวง
Ceratostylis thailandica Seidenf.
วงศ์ Orchidaceae
กล้วยไม้อิงอาศัย ออกเป็นกอแน่น ล�าต้นยาวได้ถึง 6 ซม. มีกาบสีน�้าตาล มี
ใบเดียว รูปขอบขนานถึงรูปใบหอก ยาว 5.5-10 ซม. ปลายแหลม โคนสอบเรียว
ดอกออกเดี่ยว ๆ สีขาว กลีบเลี้ยงด้านนอกมีขนสั้นนุ่ม กลีบบนรูปขอบขนาน
ยาวประมาณ 7 มม. ปลายมน กลีบคู่ข้างใหญ่กว่าเล็กน้อย ปลายแหลม เส้นกลีบ
5 เส้น กลีบดอกบาง รูปใบหอก ยาวประมาณ 6 มม. ปลายแหลม เส้นกลีบ 3 เส้น
กลีบปากกว้างประมาณ 2.5 มม. ยาวประมาณ 5.7 มม. จัก 3 พู พูข้างม้วนขึ้น
พูกลางรูปสามเหลี่ยมกว้าง มีสันนูนตามยาว 2 สัน โคนมีแต้มสีม่วงแดง 2 จุด
เส้าเกสรยาวประมาณ 4 มม. ตอนบนแผ่ออกคล้ายใบหู 2 ด้าน ระหว่างใบหูมี เอื้องหงอนไก่: ใบเรียงตรงข้าม ช่อดอกไร้ก้าน กลีบเลี้ยงที่เชื่อมติดกันขนาดไม่เท่ากัน เกสรเพศผู้ยื่นพ้นหลอดกลีบ
เนื้อเยื่อหนารูปตัวยู มีเมือกเหนียว ก้านดอกรวมรังไข่ยาวประมาณ 8 มม. มีขนสั้นนุ่ม (ภาพบน: ดอยเชียงดาว เชียงใหม่ - PK; ภาพล่างซ้าย: ดอยหัวหมด ตาก - PK; ภาพล่างขวา: ดอยตุง เชียงราย - RP)
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคใต้ที่เขาหลวงและเขานัน จังหวัดนครศรีธรรมราช เอื้องหมาก, สกุล
ขึ้นตามคบไม้ในป่าดิบเขา ความสูง 1000-1700 เมตร Coelogyne Lindl.
สกุล Ceratostylis Blume อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Epidendroideae เผ่า Podochileae วงศ์ Orchidaceae
มีมากกว่า 100 ชนิด พบในเอเชียและหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยมี 6 ชนิด ชื่อสกุล กล้วยไม้อิงอาศัย ขึ้นบนหิน หรือขึ้นบนพื้นดิน ล�าลูกกล้วยเรียงชิดกันบนเหง้า
มาจากภาษากรีก “keratos” เขา และ “stylos” ก้านเกสรเพศเมีย ตามลักษณะ ใบมี 1-2 ใบ มักพับจีบ ก้านใบมีร่อง ช่อดอกแบบช่อกระจะ ใบประดับร่วงเร็ว
ของเส้าเกสร หรือติดทน ดอกพลิกกลับ กลีบเลี้ยงมักโค้งเว้า กลีบคู่ข้างเบี้ยว กลีบดอกเรียวแคบ
กลีบปากจัก 3 พู ปลายพููส่วนมากสั้นกว่าช่วงโคน มีสันตามยาว เส้าเกสรโค้ง
เอกสารอ้างอิง ด้านบนและด้านข้างมีปีก กลุ่มอับเรณูมี 4 กลุ่ม แยกเป็น 2 คู่ โคนมีแป้นเหนียว
Seidenfaden, G. (1969). Contributions to the orchid Flora of Thailand 2. Botanisk
Tidsskrift 65: 134. มีแผ่นรยางค์
________. (1989). Orchid genera in Thailand XIII. Opera Botanica 89: 109-117.
สกุล Coelogyne อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Epidendroideae เผ่า Arethuseae มี
ประมาณ 200 ชนิด พบในเอเชีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยมี 35 ชนิด ชื่อ
สกุลมาจากภาษากรีก “koilos” กลวง และ “gyne” เกสรเพศเมีย ตามลักษณะ
ยอดเกสรเพศเมียหรือกลีบปาก

เอื้องหมากเลื่อม
Coelogyne corymbosa Lindl.
กล้วยไม้อิงอาศัย ล�าลูกกล้วยรูปไข่ ยาว 3-6 ซม. ใบมี 2 ใบ รูปใบหอกกลับ
แกมรูปไข่ ยาว 4-20 ซม.ปลายแหลม มีเส้นใบ 5-7 เส้น ก้านใบยาว 0.5-3 ซม.
เอื้องแส้ม้าเขาหลวง: กล้วยไม้อิงอาศัย ออกเป็นกอแน่น แต่ละล�าลูกกล้วยมีใบเดียว ดอกออกเดี่ยว ๆ สีขาว กลีบปาก ก้านช่อดอกยาวได้ถึง 10 ซม. มีใบคล้ายเกล็ดหุ้มเกือบตลอดความยาว แกนช่อ
จัก 3 พู พูข้างม้วนขึ้น พูกลางรูปสามเหลี่ยมกว้าง โคนมีแต้มสีม่วงแดง 2 จุด (ภาพ: เขาหลวง นครศรีธรรมราช - NT) ยาว 1.2-8.8 ซม. ปล้องยาว 1-2.5 ซม. ใบประดับร่วงเร็ว ช่อดอกมี 2-5 ดอก สีขาว

486

59-02-089_399-488_Ency_new1-3_J-Coated.indd 486 3/1/16 6:36 PM