Page 501 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

เอื้องคีรีวง สารานุกรมพืชในประเทศไทย เอื้องดิน
Didymoplexiopsis khiriwongensis Seidenf.
วงศ์ Orchidaceae
ชื่อพ้อง Didymoplexiella hainanensis X. H. Jin & S. C. Chen
กล้วยไม้ดินกินซากอาศัยอาหารจากเชื้อรา หัวใต้ดินรูปกระสวยขนาดเล็ก
ล�าต้นตั้งตรง สูง 10-25 ซม. เกลี้ยง ไม่มีใบ มีกาบคล้ายเกล็ด 3-5 กาบ รูปไข่
ยาว 1-2 มม. ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกที่ยอด แกนช่อยาว 0.5-1 ซม. มี 3-10 ดอก
ดอกบานทีละดอก ใบประดับรูปสามเหลี่ยมแคบ ยาว 0.5-1.5 มม. ติดทน ดอกสีขาว
หรืออมเหลือง กลีบเลี้ยงและกลีบดอกรูปไข่ ยาว 3-6 มม. กลีบเลี้ยงปลายมน
กลีบดอกปลายแหลม เชื่อมติดกันที่โคน กลีบเลี้ยงคู่ข้างเชื่อมติดกันประมาณ
หนึ่งในสาม แนบติดโคนเส้าเกสร กลีบปากรูปลิ่มกว้าง กว้าง 1-1.2 ซม. ยาว 5-6 มม.
เชื่อมติดโคนเส้าเกสรเป็นข้อ ปลายจัก 3 พู พูกลางสั้นกว่าพูข้าง ขอบเป็นคลื่น
จานฐานดอกมีตุ่มที่โคนและปลาย โคนเส้าเกสรยาว 4-5 มม. เส้าเกสรยาวประมาณ เอื้องชมพูไพร: มีขนสั้นนุ่มตามช่อดอก ดอก และก้านดอกรวมรังไข่ ช่อดอกแบบช่อกระจะ ใบประดับติดทน กลีบเลี้ยง
2 มม. ปลายบานออก มีปีกแคบ ๆ ปลายปีกข้างยอดเกสรเพศเมียแผ่เป็นรยางค์ คล้ายกลีบดอก กลีบปากมีสีเข้ม (ภาพ: ทองผาภูมิ กาญจนบุรี - RP)
ยาว 2.5-3 มม. คางโค้งพับลง ยาว 4-5 มม. มีจุดสีแดง ก้านดอกและรังไข่ ยาว เอื้องดิน
0.5-1.2 ซม.
Cheilocostus globosus (Blume) C. D. Specht
พบที่ไห่หนาน และเวียดนาม ในไทยพบกระจายห่าง ๆ ทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ วงศ์ Costaceae
ที่เพชรบุรี ประจวบคีรีขันธ์ และภาคใต้ที่นครศรีธรรมราช สตูล ขึ้นตามป่าดิบแล้ง ชื่อพ้อง Costus globosus Blume
และป่าดิบชื้น ความสูง 700-1100 เมตร
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 3 ม. ใบรูปขอบขนาน ยาวได้ถึง 30 ซม. ปลายและโคนแหลม
สกุล Didymoplexiopsis Seidenf. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Epidendroideae เผ่า กาบใบสั้นเป็นหลอดติดล�าต้น ช่อดอกออกจากเหง้าที่ไม่มีใบ ก้านช่อสั้น หรือยาว
Gastrodieae มีชนิดเดียว ชื่อสกุลหมายถึงคล้ายกับกล้วยไม้สกุล Didymoplexis ได้ถึง 20 ซม. มีขนสั้นนุ่ม ใบประดับสีแดง เรียงซ้อนเหลื่อมเป็นกระจุกกลม
ซึ่งปลายเส้าเกสรไม่มีแผ่นรยางค์ (stelids) เส้นผ่านศูนย์กลาง 5-9 ซม. ใบประดับรูปรี ยาว 2-3.5 ซม. ปลายกลมมีติ่งแหลม
คล้ายหนาม ยาว 2-3 มม. ด้านนอกมีขนแข็ง ใบประดับย่อยยาวเท่า ๆ ใบประดับ
เอกสารอ้างอิง โอบรอบรังไข่ หลอดกลีบเลี้ยงสีแดง ยาว 3-4 ซม. มีขนสั้นนุ่ม กลีบยาว 6-8 มม.
Suddee, S. (2014). Orchidaceae (Didymoplexiopsis). In Flora of Thailand Vol.
12(2): 483-484. ปลายมีติ่งหนาม หลอดกลีบดอกสั้น กลีบรูปรี ยาวประมาณ 3.5 ซม. สีชมพูหรือแดง
ปลายแผ่นก้านชูอับเรณูพับงอกลับ กลีบปากสีส้ม แดง หรือเหลือง ขอบด้านในมีขน
รังไข่มีขนสั้นนุ่ม ผลมีใบประดับหุ้ม (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ เอื้องหมายนา, สกุล)
พบที่คาบสมุทรมลายู สุมาตรา ชวา และภาคใต้ตอนล่างของไทยที่ยะลา และสตูล
การจ�าแนกชื่อยังไม่ชัดเจน รวมถึงเอื้องดินเหนือ Costus tonkinensis Gagnep.
ดอกสีเหลือง โคนด้านในกลีบปากมีปื้นสีแดง พบทางภาคเหนือ ในที่นี้ยังคงให้อยู่ภายใต้
สกุล Costus เนื่องจากยังไม่ได้ถูกยุบรวมอย่างเป็นทางการภายใต้สกุล Cheilocostus
เอกสารอ้างอิง
Larsen, K. (2008). Costaceae. In Flora of Thailand Vol. 9(2): 102-104.

เอื้องคีรีวง: กล้วยไม้ดิน ไม่มีใบ มีกาบคล้ายเกล็ด ช่อดอกแบบช่อกระจะ แกนช่อสั้น ดอกบานทีละดอก กลีบเลี้ยงคู่ข้าง
เชื่อมติดกันประมาณหนึ่งในสาม กลีบปากรูปลิ่มกว้าง โคนเส้าเกสรยาว (ภาพ: เขาหลวง นครศรีธรรมราช - SSi)
เอื้องชมพูไพร
Calanthe rosea (Lindl.) Benth.
วงศ์ Orchidaceae
ชื่อพ้อง Limatodis rosea Lindl.
กล้วยไม้ดิน แตกกอ สูง 20-65 ซม. มีขนสั้นนุ่มตามช่อดอก ดอก และก้านดอก
รวมรังไข่ ล�าลูกกล้วยรูปไข่ แกมรูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาว 3-14 ซม. มีราก
หนาแน่น มี 1-4 ใบ รูปขอบขนาน ยาว 20-40 ซม. ก้านใบยาว 3.5-6 ซม. ใบแห้ง
ช่วงออกดอก ก้านช่อดอกยาว 15-45 ซม. แกนช่อยาว 10-20 ซม. ใบประดับ
รูปไข่แกมรูปใบหอก ยาว 1-3.5 ซม. ติดทน ดอกสีชมพู กลีบปากมีสีเข้ม กลีบเลี้ยง
รูปใบหอก ยาว 2-3 ซม. ปลายแหลม กลีบดอกคล้ายกลีบเลี้ยง กลีบปากโคน
ติดกลีบดอกคู่ข้าง ห่อคล้ายเป็นหลอด หุ้มเส้าเกสร ปลายบานออกรูปรีกว้างคล้าย เอื้องดิน: ใบรูปขอบขนาน ช่อดอกออกจากเหง้าที่ไม่มีใบ ใบประดับสีแดง เรียงซ้อนเหลื่อมเป็นกระจุกกลม กลีบปาก
สี่เหลี่ยม ยาว 2-2.5 ซม. ปลายเว้าตื้น ๆ โคนมีเดือยเรียว ยาว 1-1.6 ซม. เส้าเกสร สีส้มแดง หรือเหลือง ขอบด้านในมีขน ปลายแผ่นก้านชูอับเรณูพับงอกลับ (ภาพดอก: บันนังสตา ยะลา; ดอกสีแดง - VC,
ดอกสีเหลือง - MP; ภาพต้น: cultivated - JM)
ยาว 4-6 มม. มีขนสั้นนุ่ม รังไข่รวมก้านดอกยาว 2-3 ซม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่
เอื้องน�้าต้น, สกุล)
พบที่พม่า ในไทยพบทางภาคเหนือที่น่าน ล�าปาง ตาก ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ที่เพชรบูรณ์ ภาคตะวันออกที่ปราจีนบุรี และภาคตะวันตกเฉียงใต้ที่กาญจนบุรี
เพชรบุรี ขึ้นตามป่าเบญจพรรณ และป่าดิบแล้ง บนเขาหินปูน ความสูง 200-900 เมตร
เอกสารอ้างอิง
Kurzweil, H. (2014). Orchidaceae (Calanthe). In Flora of Thailand Vol. 12(2):
366-367. เอื้องดินเหนือ: ดอกสีเหลือง โคนด้านในกลีบปากมีปื้นสีแดง (ภาพ: cultivated - JM)

481

59-02-089_399-488_Ency_new1-3_J-Coated.indd 481 3/1/16 6:35 PM