Page 505 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

เอื้องพลายงาม: ช่อดอกออกก่อนผลิใบ ออกที่โคนล�าลูกกล้วย ดอกสีชมพูอมม่วง พลิกกลับ กลีบเลี้ยงแยกกัน สารานุกรมพืชในประเทศไทย เอื้องสายเสริต
กลีบปากรูปไข่ จัก 3 พู ไม่ชัดเจน มีจุดเป็นปื้นสีม่วงกระจาย (ภาพ: ภูสวนทราย เลย - PK) เอื้องศรีเชียงดาว: กลีบปากและเดือยยาวกว่าเอื้องศรีอาคเนย์ เกลี้ยง (ภาพซ้าย: ดอยเชียงดาว เชียงใหม่ - SSae);
เอื้องศรีประจิม: ใบมีปื้นสีเข้ม แผ่นใบด้านล่างสีม่วง กลีบปากแฉกลึกช่วงโคน (ภาพขวา: ดอยหัวหมด ตาก - PK)
เอื้องศรีอาคเนย์ เอื้องสายประสาท
Sirindhornia monophylla (Collett & Hemsl.) H. A. Pedersen & Dendrobium polyanthum Wall. ex Lindl.
Suksathan วงศ์ Orchidaceae
วงศ์ Orchidaceae ชื่อพ้อง Dendrobium cretaceum Lindl., D. primulinum Lindl.
ชื่อพ้อง Habenaria monophylla Collett & Hemsl., Ponerorchis monophylla กล้วยไม้อิงอาศัย ล�าต้นหนา ส่วนมากห้อยลง ยาวได้ถึง 80 ซม. มีริ้วตามยาว
(Collett & Hemsl.) Soó ใบเรียงเวียน รูปใบหอกหรือแกมรูปไข่ ยาว 5-12 ซม. ปลายมน เว้าตื้น ๆ โคนโอบ
กล้วยไม้ขึ้นบนพื้นดินหรือหินปูน มีหัวใต้ดิน ส่วนมากมีใบเดียว ออกที่โคนต้น ล�าต้น กาบบาง ช่อดอกออกจากล�าต้นที่ใบร่วง มี 1-3 ดอก ดอกสีชมพูหรือชมพู
รูปรีหรือรูปไข่กว้าง ยาว 2.5-11.5 ซม. แผ่นใบมีปื้นสีเข้มกระจาย ด้านล่างมีสีม่วง อ่อน ๆ กลีบปากสีครีมอมเหลืองอ่อน ๆ เส้นกลีบสีเข้ม กลีบเลี้ยงรูปใบหอก ยาว
โคนเรียวแคบเป็นก้านใบ ยาว 3-3.5 ซม. ช่อดอกคล้ายช่อเชิงลด ยาว 12-40 ซม. ประมาณ 3 ซม. ปลายแหลม คางรูปกรวยแคบ ยาวประมาณ 5 มม. ปลายมน
ก้านช่อยาว ใบประดับรูปใบหอก ยาว 0.4-1.6 ซม. เส้นโคนใบ 1-3 เส้น ดอกสีชมพู กลีบดอกรูปใบหอก ยาวเท่า ๆ กลีบเลี้ยง แคบกว่าเล็กน้อย ปลายมน กลีบปาก
อมม่วง กลีบปากมีปื้นสีม่วง ดอกพลิกกลับ กลีบเลี้ยงแยกกัน กลีบบนรูปขอบขนาน รูปไข่กลับกว้าง กว้างประมาณ 3.5 ซม. ปลายเว้าตื้น ๆ โคนพับงอโอบเส้าเกสร
ยาว 2.8-4.5 มม. กลีบคู่ข้างเบี้ยวเล็กน้อย กลีบดอกเชื่อมติดโคนกลีบเลี้ยงกลีบบน มีขนสั้นนุ่มทั้งสองด้าน ขอบจักไม่เป็นระเบียบ เส้าเกสรยาวประมาณ 3 มม.
รูปขอบขนาน เบี้ยว ยาวเท่า ๆ กลีบเลี้ยง ปลายมนหรือตัด มีเส้นกลีบ 2-3 เส้น ก้านดอกรวมรังไข่ยาว 2-2.5 ซม.
กลีบปากรูปไข่กว้างคล้ายรูปสามเหลี่ยม ยาว 3.5-6.8 มม. จัก 3 พู ปลายพูกลม
หรือตัด มีกระจุกปุ่มกระจายหนาแน่น โคนมีเดือยเรียว ยาวเท่า ๆ กลีบปาก พบที่อินเดียรวมหมู่เกาะอันดามัน จีนตอนใต้ พม่า ภูมิภาคอินโดจีน ในไทย
เส้าเกสรรูปกระบอง ยาว 1.5-2.8 มม. ยอดเกสรเพศเมียจัก 2 พู อับเรณูมี 2 กลุ่ม พบทุกภาค ขึ้นตามคบไม้ในป่าดิบแล้ง ป่าดิบชื้น ป่าสนเขา และป่าดิบเขา ความสูง
มีแป้นเหนียวที่โคนแยกกัน ก้านดอกรวมรังไข่ยาว 0.5-1.1 ซม. ถึงประมาณ 1600 เมตร
พบที่จีนตอนใต้ พม่า และภาคเหนือตอนล่างของไทยที่ดอยหัวหมด จังหวัดตาก เอกสารอ้างอิง
ขึ้นบนเขาหินปูนที่โล่ง ความสูง 900-1000 เมตร Seidenfaden, G. (1985). Orchidaceae genera in Thailand XII. Dendrobium Sw.
(Dendrobium cretaceum, D. primulinum). Opera Botanica 83: 69-70, 75.
สกุล Sirindhornia H. A. Pedersen & Suksathan อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Orchidoideae Zhu, G., Z. Ji, J.J. Wood and H.P. Wood. (2009). Orchidaceae (Dendrobium).
เผ่า Orchideae แยกมาจากสกุล Habenaria มี 3 ชนิด อีก 2 ชนิดเป็นพืชถิ่นเดียว In Flora of China Vol. 25: 380.
ทางภาคเหนือของไทย คือ เอื้องศรีเชียงดาว S. pulchella H. A. Pedersen &
Indham. พบที่ดอยเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ใบประดับมีเส้นใบออกจากโคน
3-6 เส้น กลีบปากและเดือยยาวกว่าเอื้องศรีอาคเนย์ เกลี้ยง และเอื้องศรีประจิม
S. mirabilis H. A. Pedersen & Suksathan พบที่ดอยหัวหมด จังหวัดตาก กลีบปาก
แฉกลึก กลุ่มอับเรณูมีแป้นเหนียวเชื่อมอันเดียว ชื่อสกุลตั้งเพื่อเทิดพระเกียรติ
สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
เอกสารอ้างอิง
Chen, X., P.J. Cribb and S.W. Gale. (2009). Orchidaceae (Ponerorchis). In
Flora of China Vol. 25: 94.
Pedersen, H.Æ. (2011). Orchidaceae (Sirindhornia). In Flora of Thailand Vol. เอื้องสายประสาท: ล�าต้นหนา ส่วนมากห้อยลง ช่อดอกออกจากล�าต้นที่ใบร่วง ดอกสีชมพูหรือชมพูอ่อน ๆ กลีบปาก
12(1): 260-265. รูปไข่กลับกว้าง สีครีมอมเหลืองอ่อน ๆ เส้นกลีบสีเข้ม มีขนสั้นนุ่มทั้งสองด้าน (ภาพ: ภูหลวง เลย - PK)
เอื้องสายเสริต
Coelogyne velutina de Vogel
วงศ์ Orchidaceae
กล้วยไม้อิงอาศัย ล�าลูกกล้วยเรียงชิดกัน รูปไข่แคบ ยาว 4.5-10 ซม. ใบรูปรี
ถึงรูปไข่กลับ ยาว 16-38 ซม. โคนสอบเรียว แผ่นใบบาง มีเส้นใบ 5-7 เส้น ก้านใบยาว
3-13 ซม. ช่อดอกออกจากต้นอ่อน ห้อยลง ยาวได้ถึง 70 ซม. ก้านช่อสั้น มีกาบ
หุ้มตาอ่อน แกนช่อยาว 20-60 ซม. ช่อดอกและก้านดอกมีขนก�ามะหยี่สีน�้าตาลแดง
หนาแน่น ปล้องยาว 1.5-3.5 ซม. ใบประดับรูปไข่กว้าง ยาว 1.5-2.8 ซม. ปลายแหลม
เอื้องศรีอาคเนย์: กล้วยไม้ขึ้นตามซอกหินปูน ช่อดอกคล้ายช่อเชิงลด กลีบปากจัก 3 พู ตื้น ๆ มีกระจุกปุ่มกระจาย หรือมน ดอกสีขาวหรืออมส้ม กลีบเลี้ยงบนรูปรีแคบ ยาว 2.5-3.3 ซม. ปลายแหลม
หนาแน่น โคนมีเดือยเรียว ยาวเท่า ๆ กลีบปาก (ภาพ: ดอยหัวหมด ตาก - PK) เส้นกลางด้านล่างมีสันโค้ง กลีบคู่ข้างคล้ายกลีบบน กลีบดอกยาวเท่า ๆ กลีบเลี้ยง

485

59-02-089_399-488_Ency_new1-3_J-Coated.indd 485 3/1/16 6:36 PM