Page 17 - MODUL 1

2. Unsur Manungsa
a. Dhalang yaiku sutradara, pemain, artis, sarta paraga sentral saka pagelaran
wayang.
Dhalang uga bisa ditegesi wong kang nyritakake lan nglakokake wayang. Ing
babagan terminology basa Jawa, dhalang asale saka tembung ngudhal
piwulang. Ngudhal tegese nyebarake/ngandharake lan piwulang tegese
ajaran, pitutur, wulangan, ngelmu. Dadi dhalang iku ora mung nampilake
tontonan nanging uga mbeberake bab tuntunan kang becik.
b. Penyimping yaiku wong kang biyantu dhalang kanggo nyiapake wayang
kang dijejer (disamping) ing debog (simpingan).
c. Panjak yaiku wong kang nabuh gamelan (memainkan gamelan).
d. Waranggana yaiku wong kang nembang ing pagelaran wayang. Biyasane
kang nembang iku wong wadon uga biyasa diarani sindhen.

IV. UNSUR CRITA WAYANG
Crita wayang dumadi saka pirang-pirang unsur panyengkuyung, Unsur
pambangun crita wayang antarane yaiku:
a. Tema yaiku gagasan pokok sing dadi lajering crita.
b. Latar/setting yaiku katrangan bab wektu, swasana lan papan dumadine crita.
c. Penokohan yaiku paraga (tokoh) lan karaktere (watake).
d. Alur yaiku reroncening crita /urutaning crita.
e. Konflik yaiku perkara kang sinandhang dening paraga (tokoh).
f. Amanat yaiku pesen utawa pitutur luhur kang kamot ing crita wayang.
g. Gaya bahasa (ragam basa) yaiku ragam basa kang dienggo ing crita.

Sinopsis
Sinopsis yaiku ringkesane crita. Carane gawe sinopsis/ringkesan crita wayang padha
karo gawe ringkesan crita-crita liyane, yaiku:
1. maca naskah crita wayang nganti rampung (wiwit purwa nganti wasana)
2. nulis pokok cerita (intine crita) kang penting-penting wae
3. monolog lan dhialog ditulis intine wae nanging ora nyebal saka alur critane
4. ngronce pokok cerita (intine crita) dadi sawijining paragaraf.

V. Tuladha crita wayang
BIMA BUNGKUS
Jejer Ngastina. Duhkitaning Prabu Pandhu lan Dewi Kunhti jalaran lahire
ponang jabang bayi kang awujud bungkus. Tan ana sanjata kang tumama kanggo
mbedhah bungkus. Kurawa uga melu cawe-cawe arsa mecah bungkus, sanadyan
amung lelamisan, bakune arsa nyirnaake si bungkus. Wisiking dewa sang bungkus
den bucal ing alas Krendawahana.
Ing pertapan Wukir Retawu Begawan Abiyasa kasowanan Raden Permadi
kang kadherekaken repat punakawan.

17
BAHASA JAWA - SMA/MA - Kelas X Semester Genap