Page 19 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

4,20
27-43 Maydalanmagan 70,30 14,63 5,22 2,44 2,63 0,20 0,11
Sug‘oriladigan tuproq 81,44 9,15 2,11 0,94 Aniq- 0,10 0,04
tipik bo‘z 0,1-0,5 79,74 10,21 2,52 1,51 maga 0,17 0,07
tuproq (Rijov, 0,05-0,01 73,99 12,96 4,15 3,50 n 0,15 0,08
Toshqo‘ziev, 0,01-0,005 65-92 16-20 6,09 5,07 1,74 0,27 0,12
1976) 0,005-0,001 55,24 21,91 9,48 5,98 2,36 0,36 0,26
0,001 3,01
3,92
AQSH 1-02 93,9 1,6 1,2 0,5 0,8 0,05 Aniql
tuprog‘i (Rassel 0,2-0,04 94,0 2,0 1,2 0,1 1,5 0,1 an
Gall, 1924) 0,04-0,01 89,4 5,1 1,5 0,3 2,3 0,1 maga
0,01-0,002 74,2 13,2 5,2 0,3 4,2 0,2 n
0,002 53,2 21,5 13,2 1,0 4,9 0,4

Birinchi endotermik harorat 140-180 S atrofida bo‘lib, bu il
0
zarrachalarida adsorbsiyalangan suv molekulalarining ajralishi bilan
0
bog‘liq. Ikkinchi endotermik effekt esa 580-630 S da ifodalanib,
minerallar tarkibidagi konstitutsion suvlarning ajralishi va kristall
panjaraning buzilishi bilan bog‘liq bo‘ladi. Il zarrachalari tarkibidagi

organik moddalarning yonishi termogrammada aniq ekzotermik
0
0
effektlarning (380-410 C, 920-950 C) ifodalanishiga olib keladi.
Mexanik elementlar katta-kichikligining o‘zgarishi o‘z navbatida
kimyoviy tarkibiga, ayniqsa ularda saqlanadigan fizik, suv-fizik
xususiyatlariga ta’sir qiladi.
5-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, gumus miqdori il zarrachasida qum

zarrachasiga nisbatan 10-15 marta ko‘p. Mexanik zarrachalar fizik va
fizik-mexanik xossalari jihatidan ham farqlanadilar. Mexanik zarrachalar
maydalashib borgan sari hajmi ham kamayadi, yopishqoqligi oshib boradi.

Masalan, qum zarrachasida plastiklik soni nol, il zarrachasida esa (0,001
mm) 25-26 % ni tashkil etadi.
Xuddi shuningdek, nam sig‘imi ham tabiiy ravishda mayda mexanik
zarrachalarda orta boradi. E.I.Kocherina ma’lumotlariga ko‘ra mexanik

zarrachalarning maydalanib borishi maksimal gigroskopik namning
oshishiga hamda kapillyar suvlarning ko‘tarilish tezligining (kapillyarlik

xossasiga) sekinlashuviga olib keladi.

18