Page 15 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

mineralogik tarkibga ega bo‘lgan o‘ziga xos mexanik elementlar
mavjudligini ham ochib berdilar.

Keyingi yillarda tuproqning eng mayda zarrachasi il (gil) ning tarkibi
va xususiyatini o‘rganish maqsadida rentgenografiya, termik elektron
mikroskopiya uslublari keng qo‘llanilmoqda. Natijada MDH ning har xil

iqlim zonalarida tarqalgan tuproqlar il zarrachasining minerologik tarkibi
keng o‘rganilgan (1-rasm).
N.I.Gorbunov bo‘yicha il tarkibida montmorillonit, beydellit,

iontronit, kaolinit, gallauzit, gidroslyuda, bemit, gidrargillit, getit, gematit,
allofon, opal va shunga yuqori dispers, yuqori molekulyar tuzilishga ega
bo‘lgan ikkilamchi minerallar eng ko‘p tarqalgan.
1-jadvalda MDH tuproqlaridagi mayda zarrachalarda uchraydigan

asosiy minerallar keltirilgan. Bunda har bir tuproq tipi o‘ziga xos
mineralogik tarkibga ega ekanligini ko‘rish mumkin.

1-jadval
MDH tuproq tiplaridagi yuqori dispers minerallar
(N.I.Gorbunov ma’lumotlari)

Tuproqlar Keng tarqalgan Ishtirok etuvchi, lekin Tuproqlarning
minerallar harakterli bo‘lmagan tarqalishi
minerallar

Morenalar va turli Beydellit, ayrim Slyuda, gidroslyuda, MDHning chimli-
qumloqlarda tarkib holda amorf kvars oz miqdorda podzol va podzol
topgan podzol va birikmalar bilan kaolinit, montmorillonit tuproqlar zonasi
chimli tuproqlar aralashgan holatda

Qumloqlarda tarkib Beydellit Slyuda, gidroslyuda, MDHning qora
topgan qora tuproqlar kvars, amorf moddalar, tuproqlar zonasi
montmorillonit
Qadimgi sozli Kaolinit, beydellit Slyuda, gidroslyuda, Ukraina, Rostov
yotqiziq va granit kvars, amorf moddalar, oblastida
ellyuviylarda tarkib montmorillonit
topgan qora tuproqlar
Sur tusli qo‘ng‘ir, Gidroslyuda, amorf Kvars, slyuda va boshqa O‘zbekiston,
taqir, bo‘z tuproqlar moddalar, beydellit birlamchi minerallar Qozog‘iston,
Turkiston,
Qirg‘iziston,
Ozarbayjon

Andezit-bazalt, Gallauzit, kaolinit, Amorf moddalar, Gruzis va boshqa
ellyuvial grafitlarda gidradgillit, getit allofon, yarim oksidlar, territoriya
tarkib topgan qizil beydellit, kvars subtropik zonalari
tuproqlar aralashmasi

14