Page 21 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

0,01-0,005 1,55 0,13 1,20 35,2 45,0 9,8 31,8
0,005-0,001 1,92 0,21 1,11 36,1 52,3 16,2 30,1
0,001 3,26 0,37 0,86 50,1 75,6 25,5 35,2
Masalan, maydalanmagan chimli-podzol tuproqlarda (14-26 sm

chuqurlikdan olingan tuproq namunasi) maksimal gigroskopiklik tuproq
vazniga nisbatan 4,15 % ni tashkil etsa, 5 sm balandlikka ko‘tarilish uchun
5 minut vaqt talab qilinadi. Bu ko‘rsatkichlar mexanik zarrachalarning
kattaligiga ko‘ra quyidagicha o‘zgaradi (6-jadval).

6-jadval
Zarrachalari diametriga bog‘liq holda maksimal gigroskopiklik va

kapillyar suvning ko‘tarilish balandligi

Zarracha diametri, mm Maksimal gigroskopiklik, % Kapillyar suvning 5 sm
balandlikka ko‘tarilishi, minut
hisobida
0,1-0,05 0,64 Aniqlanmagan
0,05-0,01 0,43 8
0,01-0,005 0,88 9
0,005-0,001 5,38 56
0,001 16,10 875

Demak, yuqorida keltirilganlardan aytish mumkinki, mexanik
elementlar tuproqning xossa va xususiyatlarining o‘zgarishini ko‘rsatib

turuvchi ko‘rsatkichdir.

§ 1.2. Mexanik elementlarni klassifikatsiyalash

Tuproqning mexanik tarkibi uning unumdorligi uchun muhim
ahamiyatga ega ekanligini Lomonosov, Komov, Devi, SHumaxer va
boshqa olimlar o‘z ilmiy izlanishlarida ta’kidlab o‘tganlar. Olimlar

tomonidan tuproqqa mexanik tarkibiga ko‘ra to‘g‘ri baho berishda, uni
tashkil qiluvchi mexanik elementlar, ularning katta-kichikligi, xossa va
xususiyatlariga qarab klassifikatsiyalashda turlicha yondoshishlar bo‘lgan.

Hozirgi vaqtda tuproq fizikasida mexanik elementlarning 10 dan ortiq
klassifikatsiyasi mavjud (7-jadval).
7-jadvalda dastlabki tuproq mexanik elementlarining katta-
kichiklikligiga ko‘ra klassifikatsiyasi keltirilgan. Bu klassifikatsiya asosida

mualliflar tajribada olgan ma’lumotlarini asos qilib qo‘yadilar. Binobarin,
hali bu davrda tuproq mexanik tarkibini o‘rganish sohasida mukammal
ishlab chiqilgan uslublar yo‘q edi.

20