Page 26 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

tuproqshunoslik laboratoriyalarida va ilmiy tekshirish ishlarida keng
qo‘llanilmoqda.

Hozirgi tuproqshunoslikda V.V.Oxotin klassifikatsiyasi
qo‘llanilmaydi. Unda 12 zarracha ajratilib, ular 5 ta mexanik element
guruhiga birlashtirilgan.

Ajratilgan 12 zarrachadan 8 tasi tuproqning yirik qismi-shag‘al va
qumlarga to‘g‘ri keladi, V.V.Oxotin klassifikatsiyasi o‘z mohiyati
jihatidan qurilish maqsadlarida gruntlarni keng harakterlaydigan

klassifikatsiya hisoblanadi va bu tuproqshunoslar talabiga javob bermaydi.
Binobarin, V.V.Oxotin klassifikatsiyasida chang zarrachasi guruhi juda
ham noaniq berilgan (0,05-0,01), il zarracha loyqa zarrachadan yirik deb
qabul qilingan. Hozirgi vaqtda tuproq fizikasida ko‘pchilik mineralogik

ma’lumotlar asosida il zarracha eng mayda zarracha ekanligi isbotlangan.
Loyqa tarkibida il zarrachadan tashqari ko‘p miqdorda chang, hattoki qum
zarrachalari ham bo‘lishi mumkin. Bunday noto‘g‘ri nomlashni

V.V.Oxotin o‘zining klassifikatsiyasida V.Osborndan olgan.

§1.3. Tuproq namunalarini mexanik va mikroagregat tahlilga tayyorlash

Tuproqshunoslik faniga oid adabiyotlarda o‘tgan asrning 30 -
yillarigacha tuproq mikroagregati degan tushuncha uchramaydi. Tuproq
mikroagregatlarini ajratib tahlil qilish faqatgina K.K.Gedroysning (1922)

“Ultramexanicheskiy sostav pochvы” nomli asaridan so‘ng ro‘yobga chiqa
boshladi va tuproqshunoslarning II Xalqaro kongressida (1930)
qonunlashtirildi. Bu kongressda ishlab chiqarish tajribasida sinash uchun 2

ta Xalqaro uslub taklif etildi: a) Xalqaro uslub “A” – bunda tuproq
namunalari tahlildan oldin kuchli kimyoviy moddalar yordamida
dispergatsiyalanadi (mexanik tahlil); b) Xalqaro uslub “V” – bunda tuproq

namunalari tahlildan oldin kuchsiz kimyoviy eritmalar yordamida
ishlanadi (mikroagregat tahlil).
Hozirgi vaqtda tuproqlarning mikroagregat tarkibini aniqlash
laboratoriyalarda asosiy tahlil turi hisoblanadi, chunki u ko‘pchilik olingan

ma’lumotlar mikroagregatlarning tuproq fizik rejimini yaxshilashdagi
muhim rolini isbotlab berdi. SHuning uchun ham bu maqsad uchun olimlar
ko‘plab uslublarni taklif etishgan (9-jadval).

9-jadvalda solishtirish maqsadida tuproq namunalarini mikroagregat
tahlilga tayyorlashga qaratilgan ba’zi bir uslublarni keltiramiz.
Mikroagregat tarkibini aniqlashga bag‘ishlangan uslublar asosida
suvga chidamli strukturali bo‘lakchalar miqdorini topish yotadi. Biroq, 8-

24