Page 229 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

iyundan 25 avgustgacha davom etishi kuzatilgan. Yuvilib to‘plangan
tuproqlarda bunday harorat bor-yug‘i 0-5 smda kuzatiladi va davomiyligi

bir oydan ko‘p vaqtga cho‘zilmaydi. Shunday qilib, kuzatish natijalariga
ko‘ra, faol haroratlar davrida janubiy-g‘arbiy qiyalikda tarqalgan
eroziyalangan tuproqlar profilining suv ayirg‘ich va yuvilib to‘plangan

tuproqlarga nisbatan kuchli isishi ma’lum bo‘ldi.
Ma’lumki, (Dimo, 1964) 0,2 m chuqurlikdagi tuproq haroratini
o‘simlik ildizi rivojlanadigan qatlamdagi issiqlik holatining o‘rtacha

ko‘rsatkichi sifatida qabul qilish mumkin. Masalan, agar shunday bo‘lsa,
o‘rganilgan tuproqlarning bu qatlamidagi ushbu ko‘rsatkich bir-biridan
ancha sezilarli darajada farq qiladi (42-jadval).
0,2 m chuqurlikdagi tuproqning o‘rtacha yillik harorati: qo‘riq

tuproqlarda (suv ayirg‘ich) – 14,1; lalmi tuproqlarda (suv ayirg‘ich) –
17,0; janubiy-g‘arbiy qiyalik tuproqlarida – 18,5 va jarlik tuproqlarida –
0
15,7 C ga teng bo‘ldi. Eng sovuq oyda tuproq harorati: - 1,0; 2,2; 3,0;
0
3,1 C ga teng bo‘lgan.
Tipik bo‘z tuproqlar sharoitida 0,2 m chuqurlikdagi tuproqlarning
0
faol haroratlar yig‘indisi (10 C dan yuqori) havoning faol haroratlar
yig‘indisiga nisbatan har doim yuqori, demak issiqlik oqimi tuproqdan

havoga qarab yo‘naltirilgan.
Tipik bo‘z tuproqlarning issiqlik rejimi eroziyaga uchramagan va yuvilib
0
to‘plangan tuproqlarda 10 C ga teng bo‘lgan harorat 300 sm
chuqurlikkacha janubiy qiyalikda esa 220 sm gacha yotib borganligi
aniqlandi.
0
Yozgi davrlarda 30 C ga teng bo‘lgan harorat eroziyaga uchramagan
va janubiy qiyalik tuproqlarning ustki (0-10 sm) qatlamida paydo bo‘lgan
bo‘lsa, yuvilib to‘plangan tuproqlarda bunday harorat umuman
uchramaydi.

42-jadval
Tipik bo‘z tuproqlar sharoitida 0,2 m chuqurlikdagi tuproqning va er usti
qatlamidagi havoning harorati (Ataxanov ma’lumoti, 1980 y)

Eroziya- Harorat Haroratning Faol haroratlar Isish
lanish O‘rtacha yillik Eng issiq oy Eng sovuq oy yillik yig‘indisi ko‘rsat-
darajasi amplitudasi kichi
Tup- Havo Tup- Havo Tup- Havo Tup- Havo- Tup- Havo-
roqda -da roqda -da roqda -da roqda da roqda da
Qo‘riq,
suv-
ayirg‘ich 14,1 14,0 27,7 27,5 -1,0 -4,8 28,7 32,3 4913 4827 1,02

Lalmi, 17,0 14,0 29,7 27,5 2,0 -4,8 27,5 32,3 5267 4827 1,09

224