Page 232 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

katta bo‘lsa tuproqning issiqlik rejimiga bo‘lgan ta’siri shuncha kam
bo‘ladi.

Plyonkani tuproq yuzasiga chigit ekib bo‘lgan zahotiyoq yotkiziladi.
G‘o‘za qator oralig‘i 60 sm bo‘lganda, plyonkaning kengligi 90 sm
bo‘lishi kerak.

Bunday sharoitda ikki qator chigit ekilgan oraliq (60 sm) hamda ikki
tomondagi qo‘shni katorlardan 5 sm dan maydon ilyonka ostida qoladi.
Shunday qilib, hammasi bo‘lib kengligi 70 sm ga teng bo‘lgan maydon

vegetatsiya davrida plyonka ostida bo‘ladi. Plyonkani shamol uchirib
ketmasligi uchun uning ikki chekkasidan taxminan 8-10 sm kenglikda
tuproqqa ko‘mib ko‘yiladi. Plyonka ostida chigit to‘la unib chiqqandan
so‘ng har bir chigit tushgan uya ustidan g‘o‘zaning yuqoriga ko‘tarilib

chiqishi uchun diametri 30 mm li teshikchalar ochiladi. G‘o‘za qator
oralig‘i 60 sm bo‘lganda qator oralig‘iga ishlov, sug‘orish, oziqlantirish
kabi agrotexnik tadbirlar bir egat tashlab o‘tkaziladi. Bunday hollarda

plyonka ostidagi maydonga paxta vegetatsiyasi davrida mutlaqo ishlov
berilmaydi. Keyingi vaqtlarda Toshkent viloyatida chigit yoppasiga aprel
oylarining boshlarida ekilmoqda. Bunday sharoitda chigit 8-10 kunda to‘la
unib chiqadi. Lekin, ko‘pincha chigit unib chiqqandan so‘ng havo

haroratining pasayib ketishi va yog‘ingarchilik natijasida er yuzida
qatqaloq paydo bo‘lishi ham mumkin. Bunday ob-havo sharoitida tuproq
harorati ham pasayib ketadi. Qatqaloq mavjud bo‘lgan sharoitda esa

atmosferadan keladigan kislorod miqdori kamayib ketadi va g‘o‘zada
"ildiz chirish" kasalligi paydo bo‘ladi. Polietilen bilan mulchalangan
maydonlarda esa g‘o‘za hech qanday kasallikka chalinmaydi. Chunki, u

tuproq temperaturasining ochiq erga nisbatan baland bo‘lishini shu bilan
birga chigitni to‘la va sog‘lom unib chiqishini ta’minlaydi.
Mulchalash birinchi navbatda tuproqning issiqlik rejimiga katta ta’sir

ko‘rsatadi. Mulchalangan tuproqning harorati sutka davomida 100 sm
gacha bo‘lgan chuqurlikda mulchalangan va mulchalanmagan tuproqlar
orasidagi tafovut tuproqning ustki qatlamidan pastki qatlamlariga qarab
0
kamayib boradi. Agar 5 sm chuqurlikda bu tafovut 6,8 S ni tashkil qilsa,
0
50 sm, chuqurlikda 2,3 C ga tenglashadi.

Tuproq issiqlik rejimining g‘o‘za rivojlanishi davrida o‘zgarishi

Tuproq harorati issiqlik rejimining asosiy ko‘rsatkichi hisoblanadi.
Shuning uchun issiqlik rejimi, ko‘pincha, tuproq harorati ham deyiladi.
Quyosh energiyasi tuproq yuzasini sutka mobaynida va yilning ayrim

227