Page 73 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

Og‘ir mexanik tarkibli tuproqlarning plastikligi turli namlik
darajasida har xil shakldagi holatni namoyon qiladi. Buni quyidagi 17-

jadval ma’lumotlaridan ko‘rishimiz mumkin.
17-jadval

Og‘ir qumoqli va soz tuproqlarning turli darajada namlangandagi
holati (Priklonskiy ma’lumoti)

Tuproq massasining Eng xarakterli belgilar Namlanganlik ko‘rsatkichi
namlangandagi holati (Atterberg bo‘yicha)
Suyuq oquvchan Namlangan tuproq massasi yupqa
qatlam holatida oqadi.
Mayin oquvchan Namlangan tuproq massasi qalin Qattiqlanish holatiga o‘tish
qatlam holatida oqadi. chegarasi
Yopishqoq plastiklik Namlangan tuproq massasi plastiklik Plastiklikning yuqori
xossasiga ega hamda chet jismlarga chegarasi yoki
yopishadi oquvchanlikning quyi
chegarasi
Mayin plastiklik Namlangan tuproq massasi plastiklik Yopishqoqlik chegarasi
xossasiga ega, lekin chet jismlarga
yopishmaydi
Yarim qattiqlik Namlangan tuproq massasi yarim
qattiq jism xususiyatiga ega
Qattiq Tuproq massasi qattiq jism Cho‘kish chegarasi
xususiyatiga ega. Tuproq hajmi uning
namlik darajasida o‘zgarishi bilan
o‘zgarmaydi

18-jadvalda sug‘oriladigan sahro tuproqlarning ayrim tiplari misolida
ularning plastiklik ko‘rsatkichlari keltirilgan. Jadval ma’lumotlariga ko‘ra
o‘rganilgan tuproqlarda plastiklikning yuqori va quyi chegaralari

birmuncha yaqin hisoblanadi, chunki mexanik tarkib jihatdan ular qumloq
va engil qumoq tuproqqa kiradi. Yuqoridagi klassifikatsiya bo‘yicha bu
tuproqlar quyi plastiklik ko‘rsatkichiga ega bo‘lgan tuproqlardir.

Tuproq plastikligini tushuntiruvchi bir qancha nazariyalar mavjud.
Bir guruh olimlar buni izohlash uchun loyqa zarrachalarning plastiklik
shaklini asos qilib oladilar. Ularning fikricha, loyqa zarrachalar yupqa

plastinkali (qat-qat) shaklga ega bo‘lganligi uchun namlanganda bu
zarrachalar o‘z yaxlitligini buzmagan holda biri ikkinchisining ustidan
sirg‘alishiga asoslanadi. Ikkinchi guruh olimlar mayda zarrachalarning

68