Page 114 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

Dala tajribasi bu nazariy izlanishlarni qishloq xo‘jalik amaliyoti

bilan bog‘lovchi zvenodir va u agrokimyoda keng qo‘llaniladi hamda
o‘g‘itlar ta‘sirini o‘rganishdagi asosiy yetakchi usuldir. Dala tajribalarini

otkazish turli tuproq-iqlim sharoitlarida o‘g‘itlar meyorini, qo‘llash

muddati va usulini aniqlashda, iqtisodiy samaradorligini belgilashda
asosiy yo‘ldir.

Go‘zada fenologik kuzatuvlar olib borish. Paxtachilikda ilmiy
tadqiqotlar olib borishda o‘rganilayotgan omillaming o‘simlikning

o‘sish va rivojlanish jarayoniga ijobiy yoki salbiy ta’sirini o‘rganishda,
hodisalarga to‘g‘ri baho berishda kuzatuvlaming ahamiyati katta. Ilmiy

ishda asosan kuzatish va eksperiment natijalariga asoslanib ish

yuritiladi. Kuzatish deganda, o‘rganilayotgan faktoming o‘simlikka son
va sifat jihatdan ta’sirini kuzatib amalga oshishigacha olib boradi. Ob-

havo stansiyalarida har kuni havoning harorati va yogin miqdori

kuzatilib hisobga olib boriladi. Sinchkovlik va kuzatuvchanlik
tadqiqotchi uchun hos bo‘lgan xususiyat. Vegetatsiya davomida

o‘simlikda kuzatiladigan o‘zgarishlarni o‘rganishda va baho berishda
ko‘r-ko‘rona yondashish yaramaydi. Asosiy e’tibor o‘zgarishlami qayd

e’tishda emas, balki uni keltirib chiqargan hodisolarda. Ya’ni,
tadqiqotchi g‘o‘zaning o‘sish- rivojlanishi, hosildorligi va sifat

ko‘rsatkichlaridagi har bir o‘zgarishlami kuzatuvlar davomida qayd

etibgina qolmay, bu o‘zgarishlami keltirib chiqargan sabablami
o‘rganishi, “qanday?”, “nima uchun?” degan savollarga javob topishi

lozim. Kuzatuvlar ichida eng keng tarqalgan va ahamiyatligi “fenologik

kuzatuvlar” hisoblanadi. Fenologik kuzatuvlar deganda - ilmiy tadqiqot
davomida o‘simlikning tashqi belgilari, ya’ni vegetativ va generativ

organlaridagi o‘zgarishlami o‘rganishga aytiladi. Fenologik kuzatuvlar
ma’lum bir tartibda har oyning dastlabki kunlari har bir variantning

hisobli maydonidagi maxsus yorliqlar bilan ajratilgan 100 ta o‘simligida
olib boriladi. Odatda paxtachilikda fenologik kuzatuvlar 4-qatorli

delyankalarda 2 va 3 qatorlardagi, 8 qatorli delyankalarda esa 3,4,5 va 6

qatorlardagi alohida yorliqlar bilan ajratilgan o‘simliklarda olib boriladi.
(14-rasm)

114