Page 117 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

O‘rtacha ko‘sak massasini aniqlash uchun alohida o‘simlik

namunalari ajratilishi ham mumkin, lekin bu ishni osonlashtirish
maqsadida o‘simlikning o‘sish va rivojlanishini o‘rganish uchun

ajratilgan 25 dona o‘simlikdan ham foydalanish mumkin.

O‘rtacha ko‘sak massasi dala tajribaning maqsadiga va
o‘rganilayotgan omilning ko‘sak massasiga qanchalik ta’sir etishiga

qarab asosan ikki usulda amalga oshiriladi.

Birinchi usulda, o‘rtacha ko‘sak massasini aniqlash uchun ajratilgan
o‘simliklar soni cheklangan bo‘lib, terib olinayotgan ko‘saklar soni

cheklanmagan bo‘ladi. Bunda o‘simliklar soni, hisobga olish

qatorlaridagi o‘simliklami to‘liq xarakterlab beruvchi va fenologik
kuzatish uchun ajratilgan 25 dona o‘simliklarda necha dona ko‘sak

bo‘lishidan qat’iy nazar, uslubiyat bo‘yicha terib olinadi.

Ikkinchi usulda esa kuzatilayotgan o‘simliklar soni cheklanmagan
bo‘lib terib olinayotgan ko‘saklar soni esa cheklangan bo‘ladi. Ushbu

usul O‘zbekiston paxtachilik ilmiy tadqiqot instituti tomonidan

yaratilgan 100 kataklik yupqa yashikchadan iboratki, o‘rtacha ko‘sak
massasini aniqlash uchun terib olinayotganda ko‘saklar sonini adashib

ketishdan saqlaydi.
O‘rtacha ko‘sak massasini aniqlashda o‘simliklar soni esa fenologik

kuzatishni amalga oshirish uchun qanday ajratilgan bo‘lsa, bu holatda

ham xuddi shunday, ya’ni hisobga olish maydonidagi hamma
o‘simliklarni xarakterlaydigan qilib ikki yoki uch yarusdan ma’lum

masofalar tashlab ajratiladi.

Har ikkala usul bo‘yicha ham o‘rtacha ko‘sak massasini aniqlash
uchun terimdan oldin alohida qilib ajratiladi. Birinchi terimdan oldin

birinchi, ikkinchi va uchinchi hosil shoxlarining birinchi ochilgan
nuqtalaridagi, ikkinchi terimdan oldin esa to‘rtinchi, beshinchi va

oltinchi hosil shoxlarining uchinchi terimdan oldin esa yettinchi,

sakkizinchi va to‘qqizinchi hosil shoxlarining birinchi hosil
nuqtalaridaga ochilgan ko‘saklaming yuqoridagi ko‘rsatilgan sonlari

bo‘yicha terib olinib, oldindan tayyorlab qo‘yilgan haltachalarga solib

qo‘yiladi. Xaltachaga shu namuna bilan birga, qog‘ozga qaytariq,
variant nomerlar: terilgan kun, terim soni va hosil shoxlari hamda terib

117