Page 88 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

DONLI EKINLARDA ILMIY TADQIQOTLAR OLIB BORISH

Donchilik respublikamizda qishloq xo‘jaligining asosiy

tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Donli ekinlar o‘zining ahamiyati,

foydalanish ko‘lami va tarqalishi jixatidan qishloq xo‘jaligi ekinlari
orasida etakchi hisoblanadi. Donli ekinlar eng avvalo oziq ovqat

hisobida, shuningdek chorva ozuqasi va texnik maqsadlarda ekib

etishtiriladi
O‘zining qulay tuproq iqlimi, tabiiy resurslariga ko‘ra O‘zbekiston

qishloq xo‘jaligida g‘allachilikni rivojlantirish uchun barcha shart -

sharoitlar mavjud. Axolining don va don maxsulotlariga bo‘lgan
extiyojini tolaroq qondirish, bugungi davrda eng dolzarb vazifalardan

biri hisoblanadi.

Donli ekinlar o‘z xususiyatlariga ko‘ra asosiy don ekinlari,
tariqsimon don ekinlari va dukkakli don ekinlariga bo‘linadi. Asosiy don

ekinlariga : bug‘doy, arpa, javdar, suli singari g‘alladon ekinlari kiradi.

Asosiy don ekinlari sovuqqa va qishga nisbatan chidamli bo‘lib namga
talabchan bo‘ladi. Bu ekinlar biologik xususiyatlariga ko‘ra uzun kun

ekinlari bo‘lib kuzgi va baxorgi nav va duragaylari mavjud. Tariqsimon
don ekinlariga: makkajo‘xori, oqjo‘xori, sholi va tariq kiradi. Dukkakli

don ekinlariga esa: soya, loviya, ko‘k no‘xot, maxalliy no‘xot, mosh,

burchoq, bargak, yasmiq singari ekinlar kiradi.Tariqsimon don ekinlari
biologik xususiyatlariga ko‘ra qisqa kun ekinlari bo‘lib, faqat bahorgi

nav va duragaylari mavjud, issiqqa va qurg‘oqchilikka chidamli

(sholidan tashqari.). Donli ekinlar bilan ilmiy tadqiqotlar olib borishda
eng avvalo tajribaning maqsad va vazifalari, ekin turi, nav xususiyati

hisobga olinadi. Dukkakli don ekinlaridan ko‘k no‘xat, burchoq, bargak,
yasmiq o‘simliklari biologik xususiyatlariga ko‘ra uzun kun ekinlari,

soya, loviya, mosh (maxalliy no‘xot) o‘simliklari biologik

xususiyatlariga ko‘ra qisqa kun ekinlari hisoblanadi.
Kuzgi bug‘doy g‘alla don ekinlari ichida eng keng tarqalgan

ekinlardan biri. Bug‘doy doni non va non maxsulotlari tayyorlashda,

makaron, vermeshil va qandolat maxsulotlari tayyorlashda keng
qo‘llaniladi. Boshqa qishloq xo‘jaligi ekinlari singari kuzgi bug‘doy

88