Page 175 - Iqtisodiyot ilmi osmonida yulduzga aylanganlar (1-qism)

РОБеРТ ЖОН AУМАНН

ган ишлар кўпинча сунъий бўлади, бундай кишилар ҳам ўзларини
реал ҳаётдагидек тутмайдилар.
Ауманн: Сиз ҳақсиз. Лекин мен озгина қўшимча қилмоқчиман.
Хулқ-атвор иқтисодиёти, кишилар ўзларини оқилона тутадилар деган
тезисга қарши чиқади – у кишилар ҳамма ишларни онгли равишда
ҳисоблайдилар ва ҳар сафар оқилона ҳисоб-китобларга асосланган оп-
тимал қарорларни қабул қиладилар. Эҳтимол, хулқ-атвор иқтисодиёти
бу ҳолат бошқача намоён бўлади деганда ҳақдир. Уларнинг тажри-
балари, ижтимоий сўровлар сингари кишилар маълум вазиятларни ИҚТИСОДИЁТ ИЛМИ ОСМОНИДА ЮЛДУЗГА АЙЛАНГАНЛАР
нооқилона қарорлар қабул қилишларини кўрсатади. Бироқ, ҳеч ким улар
«қўриқчи» билан курашаётганларини билмайди. иқтисодий агентлар,
«оқилоналик тасаввурларидан келиб чиққандек» ёритиб бериш мум-
кин бўлгандек тутадилар.
Ҳарт: Бу энди 1990-йилларда изчил равишда илгари сурган «оқи-
лоналик қоидалари» масаласига тааллуқли.
Ауманн: Сиз ҳақсиз. Бу энди оқилоналик қоидалари соҳасига те-
гишли. асосий дастлабки ҳолат, бу – кишиларни излашидир. киши-
лар ўзларини қандай тутишлари кераклиги билиб оладилар. Хатога
йўл қўйганларида, келгусида уларни такрорламаслик учун, ўз хатти-
ҳаракатларини тузатадилар. Бу оптималлаштириш жараёни эмас, бал-
ки ўқитиш жараёнидир. Бу ғоя ҳам янгилик эмас. Масалан, Милтон
Фридманнинг фикрига кўра, кишилар агар оқил бўлганларида ўзла-
рини қандай тутишар эди. оқилона қоидалар кишилар қарор қабул
қилишаётганида фойдаланадиган хулқ-атвор қоидаларини чиқишаради
ва бу қоидаларни оптималлаштиришади. Улар ҳар бир алоҳида қарорни
оптималлаштирмайдилар.
Ҳарт: Кейинроқ бу турли шаклларда кўпайтирилди. Ҳа, бу – жуда
машҳур тажриба.
Ауманн: Ушбу тажриба турли шакл ва ўлчамларда олиб борилади.
Мана, вариантлардан бирини келтириб ўтаман. икки киши 100 немис
маркаси олишди (тахминан 150 – 200 ҳозирги еврода) уларга буни ҳар
қандай вариант ёки усул билан тақсимлашни таклиф этдилар. Лекин,
агар улар келиша олмасалар, у ҳолда икковлари ҳам ҳеч нарса ололмай-
дилар. кишилар бир-бирини кўрмаган ҳолда компьютерда ишларди.
Улардан бири пулни тақсимлашни таклиф этди, компьютер экранида
таклиф пайдо бўлиши билан иккинчиси рози бўлиши ёки рози бўлмас-
лиги керак. агар у «ҳа» деса, у ҳолда пул тақсимланади, «йўқ» деса,
бунда икккаласи ҳам ҳеч нарса олмайди.
Мазкур тажрибани бир неча марта такрорладилар. Ҳар бир жуфт
фақат бир марта иштирок этди. Улар бинога бир эшикдан кириб, бошқа-
1