Page 413 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
ulushi 80 foizgacha kelishib olinadi. Investorlarning maqsadi kor-
xona boshqaruvini egallash emas, shuning uchun aksiyalarni aksariyat
qismi kichik korxona rahbariyatida qoladi, venchurli investor esa
ushbu innovatsiyalarni yaratish va amaliyotga tatbiq etish jarayonida
faol qatnashadi va taʼsischi sifatida foyda ulushini oladi. Keyinchalik,

investitsiya loyihasi amalga oshirilgach, investor o‘ziga tegishli
aksiyalarni fond birjasida yoki korxona rahbariyatiga olgan narxidan
yuqoriroq narxga sotadi(chunki korxonaning umumiy qiymati ushbu
davrga qadar oshgan bo‘ladi) va shu tariqa “o‘yindan” chiqadi. Venchur
moliyalashtirishning asosiy afzalligi o‘rtacha daromadlilik darajasining
yuqoriligi bo‘lib, mamlakat iqtisodiyoti bo‘yicha ko‘riladigan
daromaddan 2-3 barobar ko‘p miqdorni tashkil etadi. Masalan, AQSh
iqtisodiyoti bo‘yicha XX asrning oxirgi o‘n yilligida o‘rtacha daromad
darajasi 8 foiz bo‘lsa, venchur kompaniyalarining daromadlilik darajasi

o‘rtacha 20 foizni tashkil etgan.
Shunday qilib, investitsiya loyihalarini venchur kapitali hisobiga
moliyalashtirishning xususiyatlari quyidagilardan iborat:
• Investitsiya loyihasini dastlabki bosqichidan boshlab noaniqlik
va risk darajasini yuqoriligi;
• Venchur kapitali egalari foiz va taʼminot shartlarini qo‘ymaydilar
va uzoq muddatga to‘g‘ridan-to‘g‘ri aksiyadorlik kapitaliga

investitsiyalar kiritadilar;
• Investitsiyalar yuqori ilmiy-texnologik loyihalarga kiritilishi va
daromadliligiga qarab sarmoyalar tarmoqlararo taqsimlanishi.
Masalan, AQShda 1980-yillarda hisoblagich texnikasiga venchur
kapitalini 26 foiz sarflangan bo‘lsa, 1990-yillarda bu ko‘rsatkich
43 foizni tashkil etdi, energetika sohasida esa aksincha, energiya
manbalariga narxlar tushgani sababli venchur investitsiyalar hajmi
ushbu davrda 20 foizdan 2 foizgacha qisqardi.
• Venchurli investorlar faqat mablag‘ ajratish bilan chegarala nib

qolmaydilar, ular korxona boshqaruvida faol qatnashib, o‘z tajriba-
lari, malakalari, biznes hamkorlari bilan yordam berib, keragicha
imkoniyatlar yaratib, venchur kichik korxonasiga “ilm – ishlab chiqa-
rish” jarayonidagi barcha sharoitlar yaratib beradi.

412