Page 79 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
Mavzu bo‘yicha qisqacha xulosalar
Yigirmanchi asrning so‘nggi o‘n yilliklari, ayniqsa, 90-yillar, ilmiy-
texnik taraqqiyot iqtisodiy rivojlanishning eng muhim omili, firma-
lar, tarmoqlar va milliy iqtisodiyotlarning raqobatbardoshligi asosi
ekanligini to‘lig‘icha isbotladi. Bugungi kunda butun dunyoda is-

tiqbolli kelajakni taʼmin etish, mehnat unumdorligini oshirish, umu-
man olganda kuchayib borayotgan raqobat sharoitida omon qolish-
ning birdan bir manbai innovatsiyalarga bog‘liq degan yakdil qarash
paydo bo‘ldi.
20-asrning boshlarida texnika sohasida olimlar tomonidan “in-
novatsiya” tushunchasiga alohida eʼtibor qaratila boshlandi. Maz-
kur tushuncha dastlab, avstriyalik olim Jozef Shumpeter tomonidan
“Iqtisodiy rivojlanish nazariyasi” (1911) asarida keltirib o‘tiladi. O‘sha
davrda innovatsiyalarning tabiatiga unchalik ham eʼtibor berilma-

gani holda, rivojlanishning taʼminlashning yangi texnik-texnologik
variantlariga urg‘u berilgan.
Shumpeter o‘zgarishlarning 5 turini ajratib ko‘rsatadi:
1. Ishlab chiqarish jarayonida yangi texnika va va yangi texnologik
jarayonlardan foydalanish, ishlab chiqarishni taʼminlashda bozor
tamoyillariga asoslangan yangicha usul va vositalarni joriy qilish.
2. Yangi xususiyatlarga ega bo‘lgan mahsulotlarni joriy qilish.

3. Yangi xomashyo va resurslardan foydalanish.
4. Ishlab chiqarishni tashkil qilish va uning moddiy-texnik taʼmi-
notida o‘zgarishlar yasash.
5. Mahsulot va xizmatlarni sotishda yangi bozorlarning paydo
bo‘lishi.
O‘tgan asrning 30-yillaridayoq, Shumpeter innovatsiya konsep-
siyasini ilmiy muomalada foydalana boshlaydi, uning fikricha, inno-
vatsiyaning asosini isteʼmol tovarlarining yangi turlari, yangi ishlab
chiqarish va transport vositalari, bozorlar va sanoat ishlab chiqari-

shini yangicha yo‘sinda tashkil etish shakllarini joriy etish va ulardan
foydalanish bo‘yicha o‘zgarishlar tashkil qiladi.
Innovatsiyalarni tadqiq qilishda rus iqtisodchisi N. D. Kondrat-
yevning ilmiy izlanishlari muhim o‘rin tutadi. U 50-60 yil oraliqdagi

78