Page 134 - Педагогика

ҚАЙРАТ

Б із кітабымыздың басынан бері жан кѳріністерінен ақыл

һәм ішкі сезім кѳріністерін баяндадық. Енді жан
кѳріністерінің үшінші түрі қайратқа кѳшеміз.
Қайрат ұғымы. Біз ақыл кѳріністері арқылы сыртқы заттар
туралы, яғни олардың ѳзі, ісі һәм күші туралы білім аламыз.
Ішкі сезімдер арқылы жанымызда түрлі күйдің болғанын
білеміз, һәм ол күйді жағымды не жағымсыз деп бағалаймыз.
Ал енді жанымызда тағы бір күш, тағы бір кѳрініс бар. Жан бір
нәрсені істеуге, болдыруға ұмтылады, яки істемеске,
болдырмасқа ұмтылады. Және бұл ұмтылу соқыр ұмтылу
емес, аңды, саналы ұмтылу. Міне, осы бір мақсатқа жету үшін
жанның аңды ұмтылуы қайрат деп аталады. Әрине, жан құр
ұмтылып қана қоймайды, сол ұмтылғанын болдыру үшін
денені іске қосады. Жанның қайрат күші арқылы істелетін іс
ерікті іс деп аталады. Ал енді адамның қайрат қатыспай,
еріксіз істейтін істері де болады. Мысалы:
1) Импульс ісі. Яғни кейбір істерді сырттан ешбір әсер
болмай, белгілі бір мақсатсыз істейді. Мысалы, ұйқыдан
оянғанда адам керіледі, созылады.
2) Рефлекс ісі. Яғни сыртқы бір әсерге адамның аңы
130