Page 28 - Теория кавитации

Тағы бір ескеретін жәйт – өріс пен кавитионның арақатысы, бір-біріне тигізер
әсерлері мен өзгерістері. Екінші бір есте ұстайтын және де өрнектелуге тиіс нәрсе
– себепші ЭБ-нің кавитионға түрлену заңдылығы, кері түрлену болатын болса –
соның да заңы.
Жауап i сұрағына: кавитион бұл контексте электроннан жаралғандықтан,
оның заряды «-», сондықтан да, электр ағынының «бұранда заңы» бұл арада орын
алады, яғни электрон кезіккен өткізгіштің айналасындағы ЭМӨ – электр-
магниттік өрістің әлдік сызықтарының бағытымен кавитионның қозғалу бағыты
анықталады; ii сұрағы бұл жағдайда жауапты қажет етпейді; бірақ-та, егер
өткізгіштің маңына еркіндік алған электрон тап болса, ал оның бойында ешқандай
тоқ та, өріс те оған дейін болмаса, онда әңгіме басқаша болмақ... Мұнда екі мүмкін
жағдайды қарастыруға тура келеді: 1) өткізгіш электрон еркіндік алған жерде
тұйықталған, яки бір жаққа ғана бағытталған, әрине бұл жағдай әзірде ғана
айтылған жауаппен сарындас болады да, ii сұрағы бұл жағдайда да жауапты қажет
етпейді; 2) өткізгіш электрон еркіндік алған жерде екі жаққа созылып жатыр, бұл
жағдайда ii сұрағына жауаптан бастауымыз керек: егер сыртқы факторлар әсер
етпесе, онда кавитионның қозғалу бағытын таңдауы кездейсоқ болмақ; ал, егер-
әки сыртқы факторлардың әсері мардымсыз болса да білінсе, мысалға қоршаған
ортадағы магнит өрісі – ЖМӨ немесе ЭМӨ, онда электр ағынының «бұранда
заңы» бұл арада орын алады да, кавитион қозғалу бағытын сол заң бойынша
таңдап алып, ЭҚК туындата бастайды және де өзіндік индукция құбылысы қоса
туындап, өткізгіштің бүкіл өн-бойына осы үрдіс таратылады, яғни өткізгіштің
бүкіл өн-бойында электрлік құбылыс орын алады; демек, кавитионның қозғалысы
қарама-қарсы екі бығытты болмайды, тек бір бағытты ғана болады. Сонымен, біз
i және ii сұрақтарға толықтай жауап бердік, ал iii және iv сұрақтарға бірден
тәжірибе жүргізбей тұрып, жауап беру мүмкін емес, оларға жауапты кейінге

қалдырамыз.
10-02-2019 күні Дәурен Садықұлы Ахметбаевпен (техника ғылымдарының
докторы, электротехник-маман, С. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ прфессоры)
кездесіп мәселені талқыладық (ол кісі 1-2-семинарларда бола алмай қалған еді,
бірақ ауызша көптен бері ақылдасып жүрген әріптес-маман!), сонда түйген кейбір
ой-топшылаулар мен тұжырымдар:
- ЭҚК – өткізгіш пен оның айналасындағы өрісте атомдардағы МЯК жеңіп,
электрондарға еркіндік әперетін күш, ал менің пайымдауымша, ЭҚК еркін
электрондар өткізгіш бойымен қозғалғанда, солар туындататын күш(?);
- ЭМӨ – электр-магниттік өрістің энергиясы дегеніміз – ЭМӨ ортасындағы
электр кернеулігі мен магнит кернеулігінің көбейтіндісі;
- Өткізгіш айналасындағы ЭМӨ пайда болатын ауа ортасы диэлектрик болып
табылады және де бұл диэлектрик газды разрядтардың пайда болатын ортасы, ал
олар электрлік құбылысты практикада пайдалануда өте кедергі болатын,
жағымсыз, апаттық жағдайларға апарып соқтыратын залал құбылыс, олардан
уақтылы қорғанып отырмаса, өте қауіпті нәрсе;
27