Page 109 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

คดนกกูด
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

แต่ละช่องมีออวุล 2 เม็ด ยอดเกสรเพศเมียเรียบ ผลแห้งแตก บาง ยาว 3.2-5.5 ซม.
ปีกกว้างประมาณ 2 ซม. เมล็ดสีด�า รูปรี ยาวประมาณ 5 มม. มีขน ขั้วเมล็ด
ขนาดเล็ก ไม่มีเยื่อหุ้ม
พบที่พม่า และภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบแทบทุกภาค ยกเว้นภาคใต้ ขึ้นตาม
ป่าเบญจพรรณ และป่าดิบแล้งที่เป็นเขาหินปูน ความสูงถึงประมาณ 600 เมตร
สกุล Arfeuillea Pierre ex Radlk. มีชนิดเดียว ชื่อสกุลตั้งตาม Arfeuille เพื่อนของ
Jean Baptiste Louis Pierre (1833-1905) นักพฤกษศาสตร์ชาวฝรั่งเศส

ไข่นกกระทา: ช่อดอกสั้น ไร้ก้าน ผลแห้งแตก มีขนหนาแน่น เกสรเพศเมียติดทน มีปุ่มหูดหรือ gall ขนาดใหญ่ เบี้ยว เอกสารอ้างอิง
(ภาพ: ดอยตุง เชียงราย - RP) van Welzen, P.C. (1999). Sapindaceae. In Flora of Thailand Vol. 7(1): 185.
ไข่มดหิน
Diplycosia heterophylla Blume var. latifolia (Blume) Sleumer
วงศ์ Ericaceae
ชื่อพ้อง Diplycosia latifolia Blume
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 5 ม. ใบเรียงเวียน รูปไข่ รูปรี หรือรูปขอบขนาน ยาว 8-16 ซม.
แผ่นใบค่อนข้างหนา ก้านใบยาว 3-7 ซม. ดอกออกเป็นกระจุกตามซอกใบ
ก้านดอกยาว 5-7 มม. ใบประดับขนาดเล็กรูปสามเหลี่ยม 2 ใบ เชื่อมติดกัน กลีบเลี้ยง
5 กลีบ รูปไข่ ยาวประมาณ 3 มม. ขยายในผล ดอกรูประฆัง สีเขียวอมชมพู
หลอดกลีบดอกยาว 4-6 มม. ปลายแยกเป็น 5 กลีบ ขนาดเล็ก ปลายพับงอกลับ
เกสรเพศผู้ 10 อัน ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ 3 มม. ปลายอับเรณูยื่นยาวคล้ายหลอด
มีตุ่มกระจาย จานฐานดอกรูปถ้วย จักตื้น ๆ 10 พู รังไข่เกลี้ยง ก้านเกสรเพศเมีย
ยาว 4-5 มม. ติดทน ผลแห้งแตก เปลือกบาง มีกลีบเลี้ยงสดหุ้ม เส้นผ่านศูนย์กลาง
ประมาณ 5 มม. เมล็ดขนาดเล็กจ�านวนมาก คงคาเดือด: ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนง กลีบเลี้ยงขนาดใหญ่กว่ากลีบดอก รังไข่มีขน ผลมีปีกบาง ๆ (ภาพดอก:
เขางู เพชรบุรี - RP; ภาพผล: แก่งกระจาน เพชรบุรี - MP)
พบที่คาบสมุทรมลายู บอร์เนียว สุมาตรา ชวา และฟิลิปปินส์ ในไทยพบทาง
ภาคใต้ตอนล่างที่เบตง จังหวัดยะลา ขึ้นเกาะบนก้อนหินตามที่โล่งบนยอดเขา คดนกกูด
ความสูง 700-1000 เมตร Aralidium pinnatifidum (Jungh. & de Vriese) Miq.

สกุล Diplycosia Blume อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Styphelioideae มีประมาณ 100 ชนิด วงศ์ Torricelliaceae
ส่วนใหญ่พบในภูมิภาคมาเลเซีย ในไทยมี 3 ชนิด พบเฉพาะทางภาคใต้ ชื่อสกุล ชื่อพ้อง Aralia pinnatifida Jungh. & de Vriese
มาจากภาษากรีก “diplos” สองเท่า และ “kos” คลุม ตามลักษณะใบเชื่อมติดกัน ไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง 17 ม. แยกเพศต่างต้น ไม่มีหูใบ ใบเรียงเวียน รูปรี
เอกสารอ้างอิง หรือรูปขอบขนาน ยาว 25-40 ซม. เรียบหรือแฉกลึกจรดเส้นกลางใบ ขอบเรียบ
Sleumer, H. (1972). Ericaceae. In Flora Malesiana Vol. 6: 738-740. ก้านใบยาว 5-12 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนง ออกที่ปลายกิ่งหรือซอกใบ
ใกล้ปลายกิ่ง ยาวได้ถึง 50 ซม. มีขนและปุ่มหนาแน่น ใบประดับขนาดเล็ก แต่ละ
ช่อกระจุกย่อยมี 1-5 ดอก ก้านดอกสั้น กลีบเลี้ยงและกลีบดอกจ�านวนอย่างละ
5 กลีบ เรียงซ้อนเหลื่อม ยาวประมาณ 1.5 มม. ดอกเพศผู้และดอกเพศเมียคล้ายกัน
เกสรเพศผู้ 5 อัน ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ 1 มม. เป็นหมันในดอกเพศเมีย รังไข่
ใต้วงกลีบ มี 3 ช่อง 2 ช่องฝ่อ ออวุล 1 เม็ด ก้านเกสรเพศเมียส่วนมาก 3 อัน
กางออก สั้นกว่าก้านชูอับเรณู ผลสดมีเมล็ดเดียว รูปรี เบี้ยว ยาว 2.5-4 ซม. สีขาว
เปลี่ยนเป็นสีม่วงด�า เนื้อหนา เมล็ดยาว 2-2.5 ซม. มีริ้ว เอนโดเสปิร์มย่น
พบที่คาบสมุทรมลายู สุมาตรา บอร์เนียว และภาคใต้ของไทย ขึ้นตามริม
ล�าธารหรือที่ลาดชันในป่าดิบชื้น ความสูงถึงประมาณ 1250 เมตร

สกุล Aralidium Miq. เคยอยู่ภายใต้วงศ์ Aralidiaceae หรือ Araliaceae มีชนิดเดียว
ชื่อสกุลหมายถึงสกุลที่คล้ายกับสกุล Aralia
เอกสารอ้างอิง
Esser, H.J. and M. Jebb. (2005). Aralidiaceae. In Flora of Thailand Vol. 9(1): 7-9.
ไข่มดหิน: ช่อกระจุกสั้น ๆ ตามซอกใบ ผลมีกลีบเลี้ยงสดหุ้ม เกสรเพศเมียติดทน (ภาพ: เบตง ยะลา - RP)
Philipson, W.R. (1979). Araliaceae. In Flora Malesiana Vol. 9: 14-16.
คงคาเดือด
Arfeuillea arborescens Pierre
วงศ์ Sapindaceae
ไม้ต้น สูงได้ถึง 20 ม. แยกเพศร่วมต้น มีขนรูปดาวเป็นมัดกระจาย เปลือกมี
ช่องอากาศ ใบประกอบมีใบย่อย 1-4 คู่ ก้านยาว 1-2 ซม. ใบย่อยรูปไข่ ยาว 2-7 ซม.
โคนเบี้ยว ขอบจักมน แผ่นใบมีขนยาวใกล้โคนเส้นกลางใบ ก้านใบยาวประมาณ
3 มม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนง ยาวได้ถึง 15 ซม. ช่อย่อยยาว 2-4 ซม.
ม้วนเล็กน้อย กลีบเลี้ยง 5 กลีบ รูปรีถึงรูปขอบขนาน หรือแกมรูปไข่ ยาว 5.5-9 มม.
สีแดงอมเขียว ดอกสีขาว มี 2-4 กลีบ รูปไข่กลับ ยาวประมาณ 3 มม. จานฐานดอก
คดนกกูด: ช่อดอกแบบกระจุกแยกแขนง ออกที่ปลายกิ่ง ใบแฉกลึกจรดเส้นกลางใบ ผลรูปรี เบี้ยวเล็กน้อย สุกสี
รูปคล้ายปาก เกสรเพศผู้ 6-9 อัน ก้านชูอับเรณูยาว 5-9 มม. รังไข่มี 3 ช่อง มีขน ม่วงด�า (ภาพ: เขาช่อง ตรัง - RP)

89

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 89 3/1/16 5:12 PM