Page 107 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

เข็มอินเดีย
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

พบตามชายฝั่งทะเลทางใต้ของอินเดีย ศรีลังกา เกาะอันดามัน และชายฝั่งทะเล
ด้านตะวันตกของไทยแถบจังหวัดพังงา ภูเก็ต และสตูล
สกุล Hydrophylax L. f. มีเพียงชนิดเดียว ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “hydro” น้ำา
และ “phylax” ผู้พิทักษ์ ตามลักษณะถิ่นที่อยู่
เอกสารอ้างอิง
Puff, C., K. Chayamarit and V. Chamchumroon. (2005). Rubiaceae of Thailand.
Forest Herbarium. Bangkok.

เข็มปานามา: ใบเรียงตรงข้าม ช่อดอกแบบช่อกระจุกออกที่ปลายกิ่ง กลีบเลี้ยง 5 กลีบ รูปแถบ ปากหลอดกลีบดอก
หนาเป็นวง เกสรเพศผู้ติดใต้ปากหลอดกลีบดอก (ภาพ: cultivated - RP)
เข็มภูหลวง
Ixora phuluangensis Chamch.
วงศ์ Rubiaceae

ไม้พุ่ม สูง 2-3 ม. หูใบเป็นกาบยาว 0.8-1 ซม. ปลายมีรยางค์แข็ง ยาว 3-4 มม.
ใบรูปขอบขนาน ยาว 8.5-12 ซม. ปลายเรียวยาวกว้าง ก้านใบยาว 4-6 มม. ช่อดอก
แบบช่อกระจุกเรียงแบบช่อเชิงหลั่น มีหลายช่อ ออกตามปลายกิ่ง ก้านช่อสั้น
เข็มเลื้อย: ล�าต้นและใบอวบน�้า ล�าต้นสีน�้าตาลแดงทอดเลื้อย ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ เกสรเพศผู้ 4 อัน ติด
แต่ละช่อกระจุกมี 3 ดอก ก้านดอกยาว 2-4 มม. หลอดกลีบเลี้ยงยาว 2-3 มม. ภายในหลอดกลีบดอกระหว่างกลีบดอก กลีบเลี้ยงขยายในผล (ภาพ: ท้ายเหมือง พังงา - RP)
กลีบรูปใบหอก ยาว 2-4 มม. ดอกสีขาวอมชมพู หลอดกลีบดอกยาว 1.5-2.5 ซม.
กลีบรูปไข่ ยาว 5-6 มม. ปลายมน อับเรณูยาว 5-7 มม. รังไข่เกลี้ยง ก้านเกสรเพศเมีย เข็มอัปสร
ยาว 3-5 มม. ผลกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 7-8 มม. ผลแก่สีแดงเปลี่ยนเป็นสีด�า Ixora dolichophylla K. Schum.
(ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ เข็ม, สกุล)
วงศ์ Rubiaceae
พืชถิ่นเดียวของไทย พบที่ภูหลวง จังหวัดเลย ขึ้นตามที่ลาดชันใกล้ล�าธารใน
ไม้พุ่มสูง 1-2 ม. หูใบมีขน ปลายมีรยางค์แข็ง ใบรูปขอบขนานถึงรูปใบหอก
ป่าดิบเขา ความสูง 1400-1800 เมตร คล้ายเข็มป่า I. cibdela Craib ที่พบทั่วไป ยาว 10-20 ซม. ก้านใบหนา ยาว 0.8-1.2 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกคล้ายช่อเชิงลั่น
แต่มีกลีบเลี้ยงและหลอดกลีบดอกยาวกว่า ผลอ่อนไม่เป็นสีขาว ออกตามปลายกิ่งสั้น ๆ ดอกจ�านวนมาก ก้านดอกยาวประมาณ 4 มม. หลอดกลีบเลี้ยง

เอกสารอ้างอิง ยาว 2-3 มม. มีขนหยาบหนาแน่น กลีบรูปสามเหลี่ยม ยาว 2-6 มม. หลอดกลีบดอก
Chamchumroon, V., C. Puff and S. Vajrodaya. (2005). A new species of and ยาว 2.3-2.5 ซม. กลีบยาว 5-6 มม. อับเรณูยาวประมาณ 4 มม. ยื่นพ้นปากหลอด
a status change in Ixora (Rubiaceae) from Thailand. Thai Forest Bulletin กลีบดอก ก้านเกสรเพศเมียยาว 4-8 มม. ผลจัก 2 พูตื้น ๆ เส้นผ่านศูนย์กลาง 5-8 มม.
(Botany) 33: 8-15. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ เข็ม, สกุล)

พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ที่จันทบุรี ระยอง และเกาะช้าง
จังหวัดตราด ขึ้นตามป่าดิบชื้นใกล้ชายฝั่งทะเล

เอกสารอ้างอิง
Craib, W.G. (1934). Rubiaceae. Florae Siamensis Enumeratio Vol. 2(2): 155.

เข็มภูหลวง: ช่อดอกแบบช่อกระจุกเรียงแบบช่อเชิงหลั่น ออกตามปลายกิ่ง ก้านช่อสั้น กลีบดอกสีขาวอมชมพู
ผลแก่สีแดง (ภาพ: ภูหลวง เลย - VC)
เข็มเลื้อย
Hydrophylax maritima L. f.
วงศ์ Rubiaceae เข็มอัปสร: ใบรูปขอบขนานถึงรูปใบหอก ยาว 10-20 ซม. ก้านใบหนา ช่อดอกออกสั้น ๆ ตามปลายกิ่ง ผลจัก 2 พูตื้น ๆ
ไม้ล้มลุกอวบน�้า ทอดเลื้อย ยาว 4-5 ม. มีรากตามข้อ ล�าต้นสีน�้าตาลแดง (ภาพ: เกาะช้าง ตราด - BC)
หรืออมเขียวอ่อน กิ่งที่มีดอกยาวได้ถึง 10 ซม. หูใบเชื่อมติดกันคล้ายกาบ ใบเรียง เข็มอินเดีย
ตรงข้าม รูปรีถึงรูปใบพาย ยาว 1-2.5 ซม. โคนสอบเรียวจรดก้าน ขอบใบจักฟัน Pentas lanceolata (Forssk.) Deflers
เลื่อยถี่ ก้านใบสั้นหรือไร้ก้าน ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ กลีบเลี้ยง 4 กลีบ ยาว
1-2 มม. ขยายในผล ดอกรูปแตรสีขาว หลอดกลีบดอกยาว 6-7 มม. ปลายแยก 4 กลีบ วงศ์ Rubiaceae
รูปสามเหลี่ยม ยาว 3-4 มม. เกสรเพศผู้ 4 อัน ติดภายในหลอดกลีบดอกระหว่าง ชื่อพ้อง Ophiorrhiza lanceolata Forssk.
กลีบดอก ก้านเกสรเพศผู้เรียว ยาว 3-4 มม. รังไข่ใต้วงกลีบ มี 2 ช่อง แต่ละช่องมี ไม้พุ่มเตี้ย สูง 30-70 ซม. กิ่งเป็นเหลี่ยม มีขนยาวตามกิ่ง หูใบ แผ่นใบด้านล่าง
ออวุลเม็ดเดียว เกสรเพศเมียยาวประมาณ 8 มม. ยอดเกสรแยก 2 พู ผลเกลี้ยง ก้านใบ ช่อดอก กลีบเลี้ยงและกลีบดอกด้านนอก หูใบรูปรีกว้าง ยาวประมาณ
เป็นสันตามยาว รูปรี ยาว 4-5 มม. แห้งไม่แตก เปลือกแข็งคล้ายไม้คอร์ก เมล็ด 2 มม. มีขนแข็ง 1-5 อัน ยาว 1-4 มม. ติดทน ใบเรียงตรงข้าม รูปรีถึงรูปใบหอก
เป็นร่องลึกตามยาว ยาว 5-14 ซม. ก้านใบยาว 0.5-3 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุก ก้านช่อยาวประมาณ

87

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 87 3/1/16 5:11 PM