Page 70 - STAV broj 334

DRUŠTVO

Na razmeđu Istoka I Zapada

VALJEVO JE ČETIRI STOLJEĆA

BILO MUSLIMANSKA KASABA

Popis iz 1560. godine pokazuje da Valjevo ima pet muslimanskih
mahala s 293 domaćinstva i jednu kršćansku mahalu s 51
domaćinstvom. Proces prihvatanja islama, doseljavanje muslimana
Piše: Esad RAHIĆ iz drugih mjesta i rast naselja dobija još veći intenzitet. Osmanski
popis iz 1560. godine nam pokazuje da se broj valjevskog
stanovništva utrostručio. Kasaba sada ima oko 2.060 stanovnika.
Muslimani su većina. Njih je oko 1.760, a kršćana oko 300.

ajstariji do sada poznati pomen U prvim decenijama osmanske vladavi- Dunava čak bila privredno korisna za Valjevo
Valjeva pod tim imenom jeste na ne Valjevo nije doživjelo ozbiljniji razvoj, a i njegovo stanovništvo.
osnovu jednog dokumenta iz Du- glavni razlog bio je što se nalazilo na nekoli- Naime, Beograd je postao vojni sabirni cen-
Nbrovačkog arhiva iz 1398. godine, ko desetina kilometara udaljenosti od rijeke tar za sve vojne pohode prema sjeveru. Valje-
s tim što postoje indicije i o prvom pome- Save, odnosno od granice Ugarske kraljevine vo je u trgovačkom pogledu živjelo od vojske
nu 1393. godine. i kroz njega su umjesto trgovačkih karavana u Beogradu. Konačno su se osjetile blagodati
U vrijeme prvog poznatog i materijalno stalno prolazile osmanske vojske u svojim rat- mirnog civilnog života i obnovljene su trgo-
verificiranog pomena imena Valjevo 1398. nim pohodima prema Ugarskoj. Zbog toga što vačke aktivnosti. Umjesto vojnih kolona, Va-
godine ovo naselje je bilo već uveliko akti- se bivši trg Valjevo sada nalazio na opasnom ljevom prolaze trgovački karavani natovareni
van trgovinski centar srednjovjekovne Srbije mjestu, napustili su ga kršćanski trgovci koji raznovrsnom robom. Sve naseljenije Valjevo
(srednjovjekovni trg) u koji su dolazili trgovci su tu nekada dolazili i boravili. Vjerovatno postaje važna usputna stanica trgovačkim ka-
iz Dubrovnika i tu osnivali svoje filijale, da se raselio i dio valjevskog stanovništva jer se ravanima koji idu ka Beogradu i iz Beograda.
bi preko njih otkupljivali različite sirovine mjesto našlo u blizini stalnog ratnog poprišta. U neposrednoj blizini Valjeva postojao
koje su transportirali dalje ka zapadu, dok su Kada je dubrovački putopisac Feliks Pe- je prostrani karavan-saraj u kojem su mogli
tu prodavali raznu luksuznu robu nabavljanu tančić 1502. godine prošao kroz Valjevo, re- da se smjeste trgovci, njihova roba i konji. U
duž obala Mediterana. kao je za njega ”čuveno selo”. Ovo selo govori samom Valjevu su mogli da nabave sve ono
Osmanlije su osvojile Valjevo u ljeto 1458. o opadanju mjesta, a riječ čuveno govori da što im treba za nastavak puta. Tu bi naravno
godine, odnosno godinu dana prije osvajanja je Valjevo bilo ranije trg i značajno trgovač- prodali dio svoje robe i otkupili drugu. Neki
prijestolnice Srpske despotovine Smedereva. U ko mjesto. od njih, razvivši posao, i ostajali bi u Valjevu.
administrativno-upravnom pogledu, valjevski Razvija se i domaći trgovački sloj. Iz Valjeva
kraj postaje dio Smederevskog sandžaka (koji VALJEVO NA PUTU OPORAVKA I USPONA se izvoze: koža, vuna, stoka, med, vosak, a do-
često pogrešno nazivaju Beogradski pašaluk) i U prvim decenijama osmanske vladavine nosi se roba sa Zapada. Naravno, u Valjevu
Rumelijskog pašaluka. Valjevo će kasnije po- Osmanlije su po svemu sudeći imale ili u sa- se uporedo s trgovinom razvija i zanatstvo.
stati centar nahije, a nešto docnije i kadiluka. mom Valjevu ili u bližoj okolini svoje utvrđe-
Zanimljivo je da se Valjevo ne pominje nje. Utvrđenje je postojalo i 1556. godine i ima- DEMOGRAFSKI RAZVOJ VALJEVA
u prvim osmanskim popisima 1476. i 1516. lo je svog zapovjednika tvrđave (dizdara), što Potpuniju sliku o Valjevu u doba početka
godine, mada se u njima pominju neka mje- potvrđuje i osmanski dokument iz te godine. novog uspona pružaju nam i osmanski popisi
sta koja će kasnije biti dio Valjevske nahije. Ali sve se promijenilo u korist Valjeva stanovništva. Naročito su zanimljivi demo-
Prema dosadašnjim saznanjima, valjev- nakon osmanskog osvajanja Beograda 1521. grafski podaci iz ovih popisa. Prvi poznati
ska nahija prvi je put u cjelini popisana 1528. godine (tada je u Valjevu bio smješten rezer- popis kojim je obuhvaćena Valjevska nahija
godine, mada postoji u Istanbulu sačuvan i vni osmanski garnizon) i nakon sloma Ugar- izvršen je 1528. godine. U Valjevu tada živi 27
popis iz 1525. godine, ali pošto nije kod nas ske Kraljevine u Mohačkoj bici 1526. godi- muslimanskih i 71 kršćansko domaćinstvo.
proučen, iako postoji mogućnost da se i tu ne. Granice Osmanskog Carstva pomjerene Ukupno 98 domaćinstava. Ako računamo da
Valjevska nahija pominje, ostat ćemo za sada su daleko na sjeveru i zapadu. Valjevo se nije domaćinstvo u prosjeku ima 6 članova, onda
pri konstataciji da je najstariji pomen ove više nalazilo blizu granice dvije sukobljene je tada u Valjevu živjelo oko 600 stanovnika.
nahije u popisu iz 1528. godine. države, već duboko u unutrašnjosti Osman- Dakle, oko 430 kršćana, prema 170 muslimana.
Valjevska nahija u sudsko-upravnom skog Carstva. Konačno se našlo na sigurnom Osmanski popis iz 1536. godine nam uka-
smislu najprije je pripadala Brveničkom ka- mjestu, daleko od vojnih sukoba i mogućih zuje da se Valjevo sastojalo od 107 kuća, od
diluku (kazi). Nešto kasnije, svakako prije ratnih razaranja. Počinje doba obnove i po- čega su 56 muslimanske i 51 kršćanska. Valje-
1516. godine, Valjevo je izdvojeno iz Brve- novnog uspona ovog naselja kao važnog trgo- vo tada ima 640 stanovnika, od čega 335 mu-
ničkog kadiluka i priključeno novoosnova- vačkog mjesta lociranog na raskrsnici mno- slimana i 305 kršćana. Veliki broj stanovniš-
nom Užičkom kadiluku. gih puteva. Sada su ratna dejstva preko Save i tva su bile zanatlije. Valjevo od nekadašnjeg

70 30/7/2021 STAV