Page 79 - STAV broj 356 - 357

utjecajem hebrejskog i slavenskih jezika, bili kršćani. Njih je maltretirala inkvizicija
uključujući i poljski. i pobuna protiv njih dignuta je u Andalu-
ziji, a između 1492. i 1550. otišlo je mno-
KRALJEVSKI DEKRET go obraćenika, proganjanih od inkvizicije.
Tokom pogroma 1391. godine u Kastilji Mnogi od tih odlazaka nisu bili konačni jer
i Aragonu mnogi su jevrejski kvartovi bili je u mnogim slučajevima uslijedio povratak
napadnuti i uništeni, a njihovo stanovništvo onih koji se nisu uspjeli integrirati u svoja
pobijeno ili prisiljeno na kršćanstvo. Mnoge nova odredišta, ali je od 1492. taj povratak
su sinagoge pretvorene u crkve, a nerijetko zahtijevao prelazak na kršćanstvo.
su starohebrejski natpisi prekriveni žbu- Često im ni mjesta na koja su se zaputili
kom i vapnom. Dana 31. marta 1492. godi- nakon protjerivanja nisu pružala sigurnost,
ne Izabela I od Kastilje i Ferdinand II od jer su i tamo bili podvrgnuti protjerivanju.
Aragona, katolički monarsi, potpisali su u Tako su 1497. Jevreji koji su odbili obraće-
Granadi dekrete kojima su naložili protjeri- nje protjerani iz Portugala, a 1498. deporti-
vanje Jevreja. To se odnosilo na sve Jevreje, rani su iz Provanse i Navarre. U Italiji je bilo
bez obzira na to da li su bili domaći, iz nji- djelimičnih protjerivanja u Firenci (1494),
hovih kraljevstava ili stranci, koji su morali Napulju (1510. od Ferdinanda, a 1541. od
otići prije kraja jula (iako je razdoblje kasnije njegovog unuka Karla V), a manji slučaje-
produženo do 2. augusta). vi protjerivanja zabilježeni su od papinske
Nakon tog vremena, oni koji bi ostali na države u Anconi i Rimu (1569).
području poluotoka bili bi osuđeni na smrt- U isto vrijeme, države poput Ferrare,
nu kaznu i konfiskaciju imovine. Smjeli su Venecije ili Toskane štitile su Jevreje zatva-
prodati svoju imovinu ili je ponijeti sa so- rajući ih u geta, a krajem 17. stoljeća čak su
bom sve dok nije bila u obliku zlata, srebra, pokušale privući levantske Jevreje (one koji
novca, oružja ili konja. Niko se nije mogao su se naselili u Osmanskom Carstvu) kako
pravdati da nije znao, gradski bi glasnici či- bi imali koristi od svojih trgovačkih mreža
tali kraljevski edikt na trgovima gradova i u lukama Liorno i Venecija.
mjesta u prisutnosti notara. Za mnoge Sefarde Italija je bila faza
Zašto su katolički monarsi donijeli tu na putu prema Osmanskom Carstvu. Rim,
odluku? U samom dekretu spominju se nji- Ferrara, Venecija i Liorna imali su značaj-
hovi razlozi: htjeli su spriječiti Jevreje da ne sefardske zajednice. Jevreji i obraćenici
utječu na obraćenike, Jevreje preobraćene koji su stigli u Rim opisani su u najpozna-
na kršćanstvo, i natjerati ih da ostanu lojalni tijem jevrejsko-konvertitskom romanu: La
judaizmu na prikriveni način. Broj obraće- lozana andaluza, djelo koje je 1528. godine
nika dramatično se povećao na Iberijskom u Veneciji objavio obraćenik Francisco De-
poluotoku kao rezultat pogroma 1391. go- licado, koji se u stvarnosti zvao Delgado i
dine, vrlo ozbiljnih napada na jevrejske za- bio je iz Córdobe.
jednice koji su uzrokovali hiljade prisilnih
obraćenja kojima su se Jevreji nadali spasiti EKONOMSKI POTICAJ
svoje živote i imanja. Osjećaj stalne nesigurnosti, percipira-
Kako bi spriječili Jevreje da prozelitiraju nja skloništa kao privremenih i života u
među tim obraćenima, bili su prisiljeni ži- stalnom izgnanstvu definirali su nekoliko
vjeti u zatvorenim zajednicama, jevrejskim generacija Sefarda i obraćenika, što se odra-
kvartovima, ali to nije bilo dovoljno da se žava u Dolini plača (1575), djelu jevrejskog
okonča kriptojudaizam, odnosno privrže- pisca i historičara Yusefa ha-Kohena, rođe-
nost judaizmu uz javno izjašnjavanje da su nog u Avignonu, ali porijeklom iz Cuence.
druge vjere. Godine 1478. dogodio se ključ- S druge strane, Sefardi su bili ponosni na
ni moment: osnivanje inkvizicije u Kastilji, svoju prošlost u Sepharadu i svoj jezik la-
osmišljene upravo da otkrije i kazni obra- dino učinili su dijelom svog identiteta. Ta
ćenike osumnjičene za judaiziranje. Glav- je činjenica za sobom povlačila svojevrsnu
na prepreka za okončanje ovog zločina bila kulturnu superiornost u odnosu na Jevreje
je prisutnost Jevreja, a katolički monarsi koji su boravili u mjestima u koja su stigli,
odlučili su ga jednom zauvijek iskorijeniti ovjekovječila njihovu svijest o pripadnosti
protjerivanjem. jednoj pojedinačnoj grupi i spriječila njiho-
Iako su 1492. godine katolički monarsi vu integraciju.
odredili opće protjerivanje Jevreja koji su S ekonomskog stajališta, odlazak Sefarda
živjeli na njihovim posjedima, to nije bila (i Jevreja i obraćenika) predstavljao je veli-
jedina godina u kojoj je došlo do velikog od- ki ekonomski, tehnološki, vjerski i kulturni
ljeva jevrejskog stanovništva. Nakon krvavih poticaj za područja na kojima su se naselili,
napada na jevrejske kvartove u ljeto 1391. a radi se o tome da ne samo da im duguju
godine, mnogi su Jevreji napustili Pirineje ekspanziju galenske medicine izvan Evrope
između tog datuma i 1415. ili nove filozofske, talmudske i kabalističke
Kasnije, između 1478. i 1492. godine interpretacije nego su se s njima na područja
prognano je još na hiljade obraćenika, Je- na koja su došli štamparije proširile Italijom,
vreja koji su bili kršteni i barem nominalno Holandijom i Osmanskim Carstvom. Bili

STAV 31/12/2021 79