Page 81 - STAV broj 356 - 357

između Feza, Kanara, Portugala i Cádiza. sultan Mehmet II mobilizirao sve Jevreje iz Osim što su se posvetili kreditiranju i
Ova klima prosperiteta umnogome je imala tih krajeva da nasele svoju novu prijestol- trgovini, u Istanbulu su Jevreji bili isklju-
zahvaliti trgovačkim mrežama koje su pove- nicu Istanbul, ime koje je preuzeo nedavno čivo članovi cehova tkača svile, staklari i tr-
zivale sefardske Jevreje iz Feza, Marrakecha osvojeni Konstantinopol. govci, a bili su i dio cehova draguljara, slas-
i Taroudanta s njihovim preobraćenim par- Zahvaljujući svojoj brojčanoj i kulturnoj tičara, parfumera, obućara, krojača i ribara.
tnerima u Cádizu i Lisabonu, preko kojih su superiornosti, Sefardi su nametnuli ladino Međutim, zabranjen im je pristup 65 posto
evropski tekstil, grenadinska svila, kape iz svojim suvjernicima, pa je iz tog razloga mo- sindikata, budući da je većina tih udruga
Toleda i Cordobe, francuske tkanine povolj- guće da današnji Jevreji koji govore ladino bila rezervirana za muslimane. Među naji-
no razmjenjivali za zlato, robove i berber- nemaju nikakve veze sa srednjovjekovnim staknutijim Sefardima isticali su se članovi
ske sirovine – vosak, kože, indigo i hurme. Sepharadom. porodice Nasi: Gracia i njezin nećak te ta-
Međutim, tokom druge polovine 16. Sefardi su pomogli ekonomski razvitak kođer zet Josef. Gracia je osnovao brojne si-
stoljeća ekonomija Feza pala je pod vlada- Osmanskog Carstva, posebno kroz proizvod- nagoge koje nose njegov nadimak Seniyora,
vine nove dinastije Saadi, koja je svoj glavni nju vunenog platna u Solunu, Larisi, Trikali i a Josef je bio ministar i diplomata sultana
grad preselila u Marrakech. Mnogi Sefardi Rodosu (Grčka), Plevnu (Bugarska) i Safedu Sulejmana Veličanstvenog i Selima II, koji
su napustili Mellah, a Jevreji iz Feza nisu (Izrael): s najnovijom generacijom kastiljske ga je nazvao vojvodom ostrva Naxosa i gos-
povratili svoj nekadašnji sjaj sve do 19. sto- tehnologije u smislu tkalačkih stanova i pu- podarom Tiberijade u Palestini.
ljeća, otvaranjem Maroka za međunarodnu njača (strojevi za izradu najdebljeg sukna) Još jedan važan grad jeste Safed, koji je
trgovinu, kada su imali petnaest sinagoga. godišnje se u osmanskim zemljama proizvo- u 16. stoljeću dobio nadimak “grad kabale”
Međutim, pod francuskim protektoratom, dilo i do 60.000 komada sukna. Osim toga, zbog velikog broja učenjaka ove ezoterič-
počevši od 1912. godine, jevrejsko stanovniš- ne struje judaizma koji su se tu nastanili, a
tvo počelo je stagnirati, a u drugoj polovini S ekonomskog stajališta, bili su uglavnom Sefardi. Podigli su sina-
20. stoljeća gotovo svi gradski Jevreji (oko odlazak Sefarda (i Jevreja i gogu koja je dobila ime po španskom kaba-
22.000) emigrirali su u Casablancu i zemlje listi Isaacu Abuhavu krajem 15. stoljeća, a
poput Francuske, Kanade ili Izraela. Godi- obraćenika) predstavljao je upravo su Sefardi učinili Safed referentnom
ne 1997. u Fezu je živjelo samo 150 Jevreja i veliki ekonomski, tehnološki, tačkom za proizvodnju vunene tkanine na
nije bilo aktivne sinagoge u Mellahu. Bliskom istoku.
Uz Solun, mjesto Debdou, stotinjak ki- vjerski i kulturni poticaj za Lokalno arapsko stanovništvo dijelilo je
lometara južno od Melille, danas španske područja na kojima su se to mjesto sa sefardskim prognanicima koji
enklave u Maroku, gotovo je cijelim svojim su svoje ime dali jevrejskim kvartovima,
postojanjem bilo jedno od rijetkih naselja s naselili, a radi se o tome da ne kao što su Qurtubah (Córdoba), Qastiliyah
jevrejskom većinom. Tamo su se nakon po- samo da im duguju ekspanziju (Castilla), Araghun ma ‘Qatalan (Aragon i
groma 1391. godine naselili seviljski i murski Katalonija) i Sibiliyah (Sevilla). Broj zna-
Jevreji. Glavni izvor grada još se zove Ayn galenske medicine izvan čajnih Sefarda koji su stigli u Safed bio je
Ihsbililla, “izvor Seville”. Debdou je trajao Evrope ili nove filozofske, ogroman kao i njihov intelektualni učinak.
do 1950-ih kao referentni centar za vjersku Moses Cordovero, veliki kabalistički lik, bio
obuku za Jevreje Magreba, s četrnaest sina- talmudske i kabalističke je rodom iz Córdobe; veliki pravnik Yosef
goga i nekoliko rabinskih škola. Kao i kod interpretacije nego su se s Caro (koji daje ime sinagogi u Safedu) bio
drugih marokanskih jevrejskih zajednica, u je rodom iz Toleda, a njegov učitelj Josef
drugoj polovini 20. stoljeća većina sefardskih njima na područja na koja Berab potjecao je iz Maquede.
Jevreja iz Debdoua emigrirala je u Casablan- su došli štamparije proširile Iako je tokom 16. i 17. stoljeća proi-
cu, Melillu, Francusku ili Izrael. zvodnja vunenih tkanina bila glavno zani-
Italijom, Holandijom i manje Sefarda u Solunu, ova luka postala
POD ZAŠTITOM OSMANLIJA Osmanskim Carstvom. je prvorazredno trgovačko središte kada je
Nemali broj Sefarda koji je živio u sje- počela stagnirati proizvodnja tkanine. Nje-
vernoj Africi ili u italijanskim gradovima Sefardi su preuzeli kopnene trgovačke mreže ni sefardski trgovci izvozili su proizvode s
završio je pod zaštitom osmanskih sultana. koje su povezivale istočni Mediteran s Per- Atlantika u Evropu i Osmansko Carstvo i
Nije iznenađujuće da je sultan Bajazid II zijom i Dalekim istokom, a kroz njihove su obratno, proizvode kakvi su bili kahva iz
poslao flotu predvođenu admiralom Kema- ruke prolazili isključivo proizvodi iz Indije, Jemena, egipatski pamuk ili makedonski
lom Reisom na obale Pirinejskog poluotoka Kine i Japana sve dok Portugalci i Španci duhan i grožđice.
da prikupi protjerane Jevreje 1492. godine. nisu uspostavili trgovačke putove s tim ze- Glavne sefardske zajednice nalazile su
Jevreji su bili zaštićeni i dopušten im je mljama preko Indijskog okeana i Pacifika. se u Istanbulu, Izmiru, Jerusalemu, Safedu,
boravak u brojnim zajednicama u Osman- Osmanska prijestolnica s velikim je za- Solunu i Sarajevu. Međutim, kako je Osman-
skom Carstvu. U tome su istaknutu ulogu nimanjem dočekala jevrejske kontingente iz sko Carstvo počelo stagnirati sredinom 17.
odigrali Moses Capsali, glavni rabin Tur- kraljevina Kastilje i Aragona. Ovdje su 1493. stoljeća, mnogi od tih Sefarda odabrali su
ske, a kasnije i nekoliko članova porodice Sefardi David i Samuel Nahmias, koji su odredišta s boljim ekonomskim izgledima
Nasi, kao što su Gracia i Josef Nasi, Sefard prije protjerivanja imali štampariju u Híja- u sjevernoj Evropi, poput Londona i, prije
iz Aragona. ru (Teruel), objavili na hebrejskom knjigu svega, Amsterdama.
Sve do 15. stoljeća teritorija na koju su Arba’ah turim, jedinu inkunabulu štampanu Mnogi Sefardi stigli su u Amsterdam u
dolazili Sefardi, Balkan, Grčka i Anadolija, izvan kršćanske Evrope. Između 1493. i 1530. 17. stoljeću, nakon što su prošli kroz Portu-
bila je domaćin dvjema drevnim jevrejskim u Istanbulu je objavljeno do stotinu knjiga gal, Italiju ili Osmansko Carstvo, te su taj
zajednicama: Romaniotima, bizantskim Je- na hebrejskom. Drugi kastiljski sefardski holandski grad pretvorili u glavnu osovinu
vrejima koji su govorili grčki, i karaitima, obrtnici, uglavnom iz Cordobe, ponijeli su špansko-portugalskog judaizma u zapad-
Jevrejima koji su govorili turski s Krima. sa sobom tajne obrade zlata i proizvodili vr- noj Evropi. Tamo su stvorili elitu trgovaca
Ali kada su Sefardi stigli, te su zajednice hunski nakit; u 17. stoljeću bilo ih je 5.000 i bankara s ekonomskim vezama na Kari-
bile malene ili ih više nije bilo jer je 1453. koji su radili u 1.084 gradske radnje. bima i u Brazilu. n

STAV 31/12/2021 81