Page 52 - STAV broj 351 - 352

25. NOVEMBAR – DAN DRŽAVNOSTI BOSNE I HERCEGOVINE

PRETENZIJE RUKOVODSTVA CRNE GORE godine Centralni komitet KPJ. Ustvrdili su i Nacionalnog komiteta Demokratske Fe-
Pretenzije crnogorskog partijskog ru- i da zajednički Glavni štab za Crnu Goru, derativne Jugoslavije tokom čitave 1944.
kovodstva prema Sandžaku ispoljile su se Boku i Sandžak ne treba formirati već da godine. To je također jasno izloženo u De-
već nakon povratka crnogorske delegacije s mora ostati samostalan Glavni štab NOV i klaraciji o osnovnim pravima nacije i građana
Drugog zasjedanja AVNOJ-a. U pismu se- POJ za Sandžak. Zanimljivo je da je takav Demokratske Federativne Jugoslavije, koju je
kretara Pokrajinskog komiteta za Crnu Goru stav zauzet iako su članovi Oblasnog komi- početkom 1944. godine izradio Moša Pija-
i Boku Blaža Jovanovića od 1. januara 1944. teta, svi osim jednog, bili srpske i crnogor- de, a u kojoj je sadržano da će Sandžak biti
godine upućenom Oblasnom komitetu KPJ ske nacionalnosti. jedan od elemenata buduće Federacije. U
za Sandžak traženo je da se organizacija KPJ Centralni komitet KPJ u pismu od 31. pismu Edvarda Kardelja i Moše Pijada od
za Sandžak pripoji Crnoj Gori, što bi ozna- marta 1944. godine crnogorskom rukovod- 10. aprila 1944. godine Sandžak i Vojvodi-
čilo početak ukidanja posebnosti Sandžaka, stvu saopćio je da su počinili “ozbiljnu greš- na spominju se kao oblasti koje će slobod-
kao i ukidanje Glavnog štaba NOV i POJ za ku” činom proglašenja pripajanja Sandža- no i samostalno utvrđivati svoj položaj u
Sandžak i rasformiranje ZAVNOS-a. Za- ka Crnoj Gori i da takav stav u odlukama Federaciji.
traženo je i stvaranje zajedničkog izvršnog AVNOJ-a nema nikakvo uporište. “A što se
odbora Antifašističkog vijeća za Crnu Goru tiče Sandžaka, on će imati onakav položaj za SANDŽAK GUBI STEČENI STATUS
i Sandžak. Trećeg januara 1944. godine Iz- kakav se izjasne njegovi slobodno izabrani Historičar i političar Vladimir Dedijer u
vršni odbor ZAVNO Crne Gore pokrenuo predstavnici. U pogledu za Sandžak važi isto svom Dnevniku tvrdi da je na ostrvu Visu u
je inicijativu u svom proglasu o pripajanju što je drug Tito pisao o Vojvodini u prvom ljeto 1944. godine na sastanku najvišeg ru-
Sandžaka Crnoj Gori u jednu federalnu je- broju Nove Jugoslavije”. Nakon ovog poteza kovodstva NOP-a u zemlji donesena odluka
dinicu koja bi se zvala Crna Gora i Sandžak. Centralnog komiteta KPJ, crnogorsko par- da se ZAVNO Sandžaka rasformira i da je
Samo 44 dana nakon formiranja ZAVNOS-a tijsko rukovodstvo više nije pokretalo slične rasprava o konačnoj sudbini Sandžaka tada
već je krenuo pohod crnogorskih komunista inicijative, a Tito je za Vojvodinu rekao u pr- pokrenuta povodom zahtjeva da takav status
za njegovu likvidaciju. vom broju Nove Jugoslavije da će ona “dobiti dobije i Dalmacija.
Izvršni odbor ZAVNOS-a i Oblasni najširu autonomiju, ali pitanje autonomije i Do definitivnog rješenja sandžačkog pi-
komitet za Sandžak veoma su brzo reagi- pitanje kojoj će federalnoj jedinici dotična tanja doći će krajem 1944. i početkom 1945.
rali, ističući da takve inicijative izazivaju pokrajina biti pripojena – zavisi od samog godine. Osjetivši da je pitanje budućeg sta-
“negodovanje kod Srba”, “dok se kod Mu- naroda, odnosno od njegovih predstavnika, tusa Sandžaka zapostavljeno u najvišem
slimana uselio strah” i da je ovo svojevrsno kada se poslije rata bude rješavalo o defini- političkom rukovodstvu NOP-a, Oblasni
prejudiciranje budućeg statusa Sandžaka. tivnom državnom uređenju”. komitet KPJ za Sandžak 6. februara 1945.
Oblasni komitet KPJ za Sandžak o svom je Postojanje i rad ZAVNOS-a pozitivno godine poslao je pismo Centralnom komi-
stavu obavijestio pismom 5. februara 1944. su ocjenjivani od Predsjedništva AVNOJ-a tetu KPJ u kojem je ukazano da pripreme za
Drugo zajedanje ZAVNOS-a teku, ali da one
ne mogu dobiti “puni sadržaj jer još uvek o
Sandžaku ne možemo doneti konačnu od-
luku”. “O položaju Sandžaka se kod nas i ne
diskutuje, ali ima tu i tamo ljudi koji pitaju
– kako će se ta stvar rešiti. Drug Vojo (Vojo
Leković, sekretar Oblasnog komiteta KPJ
za Sandžak) kada je bio tamo i razgovarao
je i sa vama, ali prema raspoloženju koje se
sada jasno ispoljava kod Muslimana, oni bi
bili veoma pogođeni, ako bi Sandžak bio
pocepan a oni podvojeni. O tome se zaista
mora voditi računa, pogotovu ako se ima u
vidu – njihov sadašnji stav i dobro držanje.
Čak ni Srbi ne bi rado primili cepanje San-
džaka”, napisali su.
Konačna arbitraža o budućem statu-
su Sandžaka izvršena je na petoj sjednici
Predsjedništva AVNOJ-a 24. februara 1945.
Proglas godine. Tada je istaknuto da je Nacionalni
Muslimana komitet oslobođenja Jugoslavije detaljno
vijecnika proučio sandžačko pitanje, ponajprije s as-
ZAVNOBiH-a
pekta cjelovitosti Sandžaka, i, rukovodeći
se prvenstveno političkim, ekonomskim i
U junu 1944. godine, na sastanku s Churchillom u Napulju, etničkim razlozima, predložio da “položaj
bio je prinuđen na izvjesno priznanje legitimiteta izbjegličke Sandžaka u interesu toga kraja treba riješiti
na taj način što bi se srezovi koji gravitiraju
vlade, što je indirektno otvorilo vrata infiltraciji velikosrpskog Srbiji pripojili federalnoj Srbiji (deževski,
interesa u narodnooslobodilački pokret. Uslijedili su ustupci sjenički, pribojski, prijepoljski, štavički i
novovaroški), a srezovi koji gravitiraju u Cr-
velikosrpski orijentiranoj izbjegličkoj vladi, među kojima je noj Gori – pripojiti ih toj federalnoj jedinici
jedna od najvećih žrtava bilo ukidanje ZAVNO Sandžaka i (bjelopoljski i pljevaljski)”.
U zakonodavnim odborima AVNOJ-a
njegova podjela između Srbije i Crne Gore. bilo je i drugačijih mišljenja. Predstavnik

52 26/11/2021 STAV