Page 56 - STAV broj 322-323

DRUŠTVO

u Evropi) predao je ministru vanjskih po- “Gledano iz tog ugla, Rat iz ’93. jedna je
slova Safvet-paši diplomatsku notu cara od najvećih katastrofa u historiji Turske.
Aleksandra II, u kojoj Rusija objavljuje Sanstefanski i Berlinski mirovni spora-
rat Osmanskom Carstvu. Istog dana uru- zumi, potpisani na kraju tog rata – koji
čeni su pasoši zamjeniku turskog amba- su katastrofalni u smislu štete i gubitka
sadora u Petersburgu Tevfik-paši. Tako teritorija – jesu najgori sporazumi koje
je započeo najveći svjetski rat u periodu su Osmanlije potpisale još od Karlovač-
između Francusko-pruskog (1870–1871) kog mira (1699). No, katastrofa koju je
i Rusko-japanskog rata (1904–1905), a to Rat iz ‘93. donio Turcima ne sastoji se
je Rusko-turski rat (1877–1878)”, piše samo od gubitka velikih država. Više od
Öztuna. milion doseljenika s područja današnje
Turska je bila primorana da se sama Bugarske došlo je u Istanbul, odakle su
bori protiv Rusije, a Rusija nije bila sama. se dalje raselili po Rumeliji i Anadoliji.
U rat protiv Turske za sobom je povukla: A Turci, koji su do tad činili polovinu
Grčku, Srbiju, Crnu Goru i Rumuniju. stanovništva u Bugarskoj, sada su postali
Dakle, Turska je bila sama naspram jed- manjina. Nakon Rata iz ‘93. neprekidni
ne velike i četiri male države. konvoji iseljenika oslikavali su karakte-
„Naši državnici koji su ušli u rat kako rističan prizor tog perioda turske histo-
ne bi dali jedan mali srez Crnoj Gori po rije”, piše Öztuna.
završetku rata izgubili su moćne države Tako su balkanski Turci napustili ze-
u kojima je živjelo više od četrdeset mili- mlje koje su pet stoljeća smatrali svojim
ona ljudi i mnoštvo naroda. Zulum Rusa, domovinama. Kako bi Turke primorali na
koji su došli do oblasti Ješilköj i poharali migraciju i kako bi ih natjerali da ostave
osmanske teritorije, bio je ogroman. Na svoje zemlje i bogatstva, ruski okupatori
stotine hiljada osmanskih civila svire- i balkanske države, koje su postale neza-
po je stradalo u masakrima. U mnogim visne, činili su svakojake vrste zuluma i
oblastima Rumelije Turci više nisu bili pritisaka na njih. Najveći pokolj u Ratu
većinsko stanovništvo. Više od milion iz ‘93. bio je pokolj u kojem je general
Turaka, koji su se tada uspjeli spasiti ru- Gurko svirepo ubio većinu Turaka, tada
skog mača, napustili su svoje države u razvijenog turskog grada Stare Zagore.
kojima su živjeli više od pet stotina go- Bugari su, piše Öztuna, zajedno s ruskim
dina“, ističe Öztuna. vojnicima, slijedeći naredbe svojih ko- Abdulhamid II poslao je putem telegrafa
mandanata, na sistematski način vodili poruku kraljici Viktoriji kako bi posredo-
„NAJVEĆA KATASTROFA U HISTORIJI etnički rat i masakrirali Turke. Sve to je vala u uspostavljanju mira. Na to je kra-
TURSKE“ bilo popraćeno najgorim i nepojmljivim ljica poslala poruku ruskom caru, te su
Rat iz ’93. bio je veliki događaj koji scenama mučenja. tako osigurani uvjeti za sklapanje mira.
je nagovijestio raspad i slom Turske Im- Tadašnji ministar vanjskih poslova Ser-
perije. Taj raspad nastavljen je Balkan- POSLJEDICE RATA ver-paša i maršal Namik-paša vozom su
skim ratom 1912–1913, a upotpunjen Visoka porta zatražila je od Rusije otišli u generalštab velikog vojvode Ni-
je Prvim svjetskim ratom 1914–1918. primirje 19. januara 1878. godine. Sultan kole. Uprkos tome, Nikola je prihvatio

ZANIMLJIVI PODACI IZ OSMANSKIH ARHIVA KOJE DONOSI ÖZTUNA

“Beograd je bio grad od 150.000 stanovnika, sa 222 džamije i gradu Beratu bilo je 7 džamija i mesdžida, 5 medresa, 4 tekije, 170
mesdžida, 160 konaka, 17 medresa (srednjih škola), 270 mek- konaka s hamamima, 11 hanova i 3 imareta. Osim ovih, nekoliko
teba, 17 tekija, 26 šadrvana te 600 javnih česmi. U gradu odmah nasumično navedenih primjera, na Balkanu je postojalo još mnogo
pored Beograda, u Smederevu, bile su 22 džamije i mesdžida, 10 sličnih turskih gradova.
mekteba i 4 tekije. Ipak, najveći simbol turskog identiteta na Balkanu jeste grad Edirne.
U Sarajevu je živjelo oko 170.000 stanovnika, a nalazilo se 170 Edirne je bio simbol veličanstvenosti turske vladavine na Balkanu,
džamija i mesdžida, 18 medresa, od kojih je jedna bila na nivou a nakon umanjenja teritorija, postao je simbol skučivanja Turske na
visokoškolske ustanove (univerzitet), 180 mekteba, 47 tekija, oko najuže moguće granice. U Edirnama je 1669. godine bilo 160 ma-
100 česmi i 300 sebilja, 23 trgovačka hana, 3 karavan-saraja, 8 hala, oko 300 džamija i mesdžida, 24 medrese (od kojih je nekoliko
putničkih hanova, 5 čaršija, jedan bezistan, 670 konaka sa hama- njih bilo u funkciji visokoškolskih ustanova), 220 mekteba, 6.000
mima i 7 mostova. dućana, 28 biblioteka, 32 javna hamama, 53 karavan-saraja, 53
U još jednom bosanskom gradu, Banjoj Luci, bilo je 45 džamija, trgovačka hana, te 8 kamenih i 5 drvenih mostova. Sultanska pa-
dok ih je u Travniku bilo 17. U gradu Solunu bilo je oko 300 džamija lača u Edirnama bila je veća od palače Topkapi u Istanbulu. Edirne
i mesdžida, 300 konaka sa hamamima, 70 hanova, 64 česme, 17 je 1700. godine, sa 350.000 stanovnika, bio četvrti grad po nase-
kafana u kojima se svirala turska muzika i gdje su se izvodile tur- ljenosti u Evropi, odmah nakon Istanbula, Pariza i Londona. Čak je
ske scenske izvedbe, zatim, 20 tzv. bozahana (mjesta gdje se služi i 1825. godine, sa svojih 300.000 stanovnika, bio sedmi grad po
boza), 340 mejhana, bezistan, Misir čaršija (bazar začina) sa 50 naseljenosti u Evropi, nakon Londona, Istanbula, Pariza, Napulja,
radnji, te pored toga 3.060 dućana, oko 450 trgovačkih skladišta Petersburga i Beča. Po naseljenosti, 1850. godine, spao je na 23.
i 300 održavanih ulica. U Sofiji je bilo oko 100 džamija i mesdžida, mjesto, na 200.000 stanovnika. Najmanji broj stanovnika u svojoj
4 ilidže, 2 karavan-saraja i 70 konaka sa hamamima. U albanskom historiji zabilježen je u popisu iz 1945. godine, sa 29.000 stanovnika.“

56 7/5/2021 STAV