Page 6 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

Gipslashgan tuproqlar o’ta past suv o’tkazuvchanlikga, juda yuqori zichlikga,
kam fiziologik faol suv jamg’armasini va nihoyat kam chirindiligi, oziqa moddalar
kamligi, hamda o’rta va kuchli darajada sho’rlanganligi tufayli ularni sug’oriladigan
dehqonchilikda foydalanish iqtisodiy samarasiz hisoblanadi. Aksariyat bunday
maydonlarda chorvachilikni rivojlantirish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Bunday
gipslashgan tuproqlarda ko’p yillik em-xashak (beda), soya, makkajo’hori, masher
kabi ekinlarni ekish orqali ularning oziqa va suv-fizik tartibotlarini yaxshilab,
meliorativ sog’lom tuproq darajasiga etkazish mumkin.
Ikkinchi tomondan mexanik tarkib sho’r yuvish jarayonida hosil bo’ladigan
yuqori darajada minerallashgan suvlarni chetga tashlashga mo’ljallangan kollektor-
zovurlar hajmini, ularning oralig’ini belgilashda muhim ko’rsatkich bo’lib xitmat
qiladi. Chunki engil (qumli, qumloq), o’rta va og’ir qumoq, soz mexanik tarkibli
tuproqlarning suv berish qobilyati o’rtasida katta farq bor. Shuning uchun ham sho’r
yuviladigan maydon tuproqlari og’ir mexanik tarkibli bo’lsa ham, quyidagi viloyatlar
hududlarda: Qashqadaryo viloyatining (Mirishkor. Qarshi, Kasbi, Muborak, Koson,
Bohoriston, Nishon, Surxandaryo viloyatining (Sherobod, Qiziriq, Mirzabot, Termiz,
Jarqorg’on, Angor, Qumqo’rg’on, Sho’rchi, Oltinsoy), Buxoro viloyatining (Buxoro,
Romiton, G’ijduvon, Vobkent, Peshku, Kogon, Jondor, Shofirkon, Qorako’l),
Xorazm viloyatining (Gurlan, Shovot, Qo’shko’pir, Yangibozor, Xozapasp),
Qoraqolpog’iston respublikasi (Qo’ng’irot, Shumanay, Chimboy, Qonliko’l,
Qorao’zak, Xo’jayli, Bozatog’, Amudaryo, Kegeyli, Taxta ko’pir), Navoiy
viloyatining (Qiziltepa, Navbahor, Navoiy), Jizzax viloyatining (Jizzax, Paxtakor,

Zomin, Do’stlik, Zafarobod, Zarbdor), Sirdaryo viloyatining (Sayxunobod, Sirdaryo,
Guliston, Xovos, Sardoba, Mirzaobod, Boyovut), Farg’ona viloyatining (Quva,
Buvayda, Farg’ona, Beshariq, Axunboboev, Oltiariq, Yozyovon, Toshloq) kollektor
tizimini qayta ko’rib chiqish va ularni tartbga solish zarur.
Respublikada sug’oriladigan yer maydonlarida uchraydigan turli darajadagi
toshloqli tuproqlar maydoni 2-jadvalda keltirilgan. Toshloqli tuproqlar o’ziga xos
suv-fizikaviy va agrokimyoviy xossalariga ega.
2-jadval
Respublikadagi toshloqli yerlar maydoni, ga hisobida

Viloyatlar nomi Toshloq yerlar
Jami Shu jumladan
Kam O’rtacha Kuchli
O’zbekiston 162045 115120 36696 10229
respublikasi
Qoraqolpog’iston - - - -
respublikasi
Andijon 26436 15789 6407 4240
Buxoro 30432 24032 6400 -
Jizzax 7159 6520 639 -
Navoiy - - - -
Namangan 42962 30168 9242 52