Page 10 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

1-rasm. Xorazm vohasi tuproqlarining mexanik tarkib bo‘yicha xarita sxemasi:
1-qumloq va engil qumoq; 2-o‘rtacha qumoq; 3-og‘ir qumoq, ba’zan soz; 4-pastga tomon
og‘irlashuvchi qatlamli tuproq; 5-pastga tomon engillashuvchi qatlamli tuproq; 6-skeletli; 7-
Daudan daryosi va daryolik eski qumlari;8-qoraqum qumli tuproq; 9-suv sathi.

Mexanik tarkib muhim meliorativ ko‘rsatkichdir. Bajarilishi shart bo‘lgan
hamma meliorativ tadbirlar (sho‘r yuvish, qayta sho‘rlanishga qarshi kurashish, zovur
tarmoqlarini o‘tkazish va hakozo) tuproqning mexanik tarkibi ma’lumotlari asosida
amalga oshiriladi. Hozirgi vaqtda tuproqning mexanik tarkibini har tomonlama va
chuqur o‘rganish natijasida mexanik tarkibni aks ettiruvchi xaritalar tuzish maqsadga
muvofiq hisoblanadi.
Bu xaritalarning tuzilishi, albatta, agrotexnik va meliorativ tadbirlarni ishlab
chiqishda asosiy material bo‘lib xizmat qiladi.
Mexanik tarkib tuproqlarga baho berishda (bonitirovka) asosiy ko‘rsatkich
hisoblanadi. Bunda tuproqlarning qaysi iqlim-tuproq sharoitida rivojlanishiga qarab
ma’lum bir mexanik tarkib (qumloq, qumoq va h.k.) asos qilib olinadi.
Shuni ta’kidlash kerakki, tuproqning kimyoviy tarkibi, ayniqsa, uning
singdirish sig‘imi, chirindining miqdori va boshqalar, albatta, mexanik tarkibga juda
bog‘liq holda o‘zgarib turadi.
Xullas, mexanik tarkib tuproqdagi butun jarayonlarni boshqarishda ishtirok
etadi, o‘z navbatida tuproqdan foydalanish sohasida zarur bo‘lgan butun tadbirlarni
ishlab chiqishda asosiy ko‘rsatkich bo‘lib xizmat qiladi.

Mustaqil ishlash uchun savollar:
1. Mexanik elementlarning kelib chiqishi va tarkibi haqida nimalarni bilasiz?
2. Mexanik elementlarining asosiy xossalariga nimalar kiradi?
3. Tuproq mexanik elementlari tarkibini o‘rganishdan asosiy maqsad nima?
4. Oxotin, Sibirsev, Zaxarovlar tomonidan tuzilgan mexanik elementlar
klassifikatsiyalarining bir-biridan farqi va asosiy kamchiliklari nimadan iborat?